W.A.Mozart Sanatı Üzerine

W.A.Mozart KV.330 Do Majör Piyano Sonatının I. Bölümünün Form İncelemesi

Ayberk Durgut

a) Sonat Formunun Dönemsel Evrimi.
Tam ismiyle Wolfgang Amadeus Mozart klasik müzikte klasik dönemin en tanınan bestecisi olmasının yanı sıra klasik piyano sonatlarının babası kabul edilmektedir. Sonat Allegro formunun lideri olarak kabul gören Scarlatti'nin eserlerini evrimleştiren Mozart, klasik türde piyano sonatlarının son halini vermiştir. Klasik piyano sonatları 3 bölümden oluşmaktadır. Bunlar genelde Allegro - Adagio ve Allegretto bölümlerinden oluşabilir. Genelde hızlı - yavaş - hızlı senkopları izlenmektedir. Bu temalar nadir istisnalar haricinde Beethoven'a kadar devam etmektedir. Beethoven sonrası evrimleşen sonat formu, romantik besteciler ve geç romantik besteciler tarafından yeniden ele alınmış ve çağdaş dönem bestecileri tarafından adeta ayrı birden fazla forma ayrılmıştır. Bu sonatların gelişimlerine en güzel örnekler listesi Scarlatti'nin sonatlarından Mozart'ın sonatlarına, Mozart'ın sonatlarından Beethoven'ın sonatlarına, Beethoven'dan Chopin'e, Chopin'den Rachmaninoff'a ve Rachmaninoff'tan Sorabji'ye kadar uzatılabilir.
 

b) Sonat Biçimleri.
Sonatlar genişletilerek büyültülen üç şarkı biçiminden meydana gelen müziksel formlardır. Sonatlarda 'Exposition' yani 'Serim' denilen ilk bölüm dominant tonalitesine doğru seyreden bir cümle veya periyot ile dominant tonalitesinde olan bir veya birkaç müzik fikrinden meydana gelir. 'Developman' yani 'Gelişim', işitilegelen temaların işlendiği bölüm olup, ikinci sırada yer alır. Ekspozisyon uzun olduğu için, bu da o oranda uzundur. Sonatın üçüncü bölümü ise, ekspozisyonun yani birinci bölümün aynen tekrarından ibarettir. Şu hale göre sonatların genel görünümü şu şekilde gösterilebilir:
Ekspozisyon (I) - Developman (II) - Ekspozisyon (III & I)
Sonatlar, 'Küçük Sonat' ya da 'Sonatin', Normal Sonat ve Büyük Sonat olmak üzere üç türden oluşur. Sonatin formunun şeması şöyledir:

A+B (I) - Developman (II) - A+B (III & I)
Bu biçimde birinci bölüm 12-20 ölçü kadar, ikinci bölüm 8-16 ölçü kadar sürmektedir. Esas A teması dominant kararlı, yan tema B teması dominant tonalitesinde, developman dominant üzerinde yarım kararlı, esas tema A teması dominant veya tonik kararlı, yan tema B ise esas tonalite kararındadır.

Normal sonat biçimi ise aşağıdaki gibidir:
A + V.K + B + C (I) - Developman (II) - A + V.K + B + C (III & I)
Büyük Sonat formunun normal sonattan farkı, temaların sayısından ileri gelmektedir. Bunda temaların sayısı bir hayli fazladır. Bunun akabinde developman bölümü de elbet daha geniş tutulur bu da eserin uzunluğunun artması demektir. Büyük Sonatlar'a verilecek örnekler içerisinde Beethoven'ın Si Bemol Majör, Hammerklavier Sonatı örnek gösterilebilir. Eser yaklaşık 45 dakika sürmektedir. Romantik Dönemde ise Chopin'in Si Minör Piyano Sonatı bu duruma örnektir. Eser yaklaşık 30 dakika sürer. 
Bunlarla beraber, gerek müzik fikirlerinin, gerek tonalitelerin ve gerekse daha yüksek bileşimlerin kural dışı düzenlemelerinden oluşan ve sanat değerleri büyük olan sonatlar da yapılmıştır ki, bunların bazılarında developman bölümü bulunmamaktadır. Onun yerine gelen kısa bir dönüş köprüsünden sonra, ekspozisyon dönüşüne girilir ve eser kodaya bağlanılır:
A + V.K + B + C (I) / D.K (II) / A+ B + C + Koda (III & I)
Polifonik müziğin en gelişmiş ve karışık olan şekli de şudur:
A + V.K + B + C (I) - Developman (II) + A/B/C + Koda (III & I)
Görüldüğü üzere bunun özelliği, ekspozisyonun dönüşünde bütün temaların aynı anda söylemesinden ve bir de ek olarak kodanın bulunmasından ileri gelmektedir.

c) W.A.Mozart'ın Do Majör K.330 Piyano Sonatının I. Bölümünün Form İncelemesi.
W.A.Mozart'ın 27 yaşındayken 1783 yılında bestelediği, 1784 yılında yayınladığı, KV numarası ile 330 olarak numaralandırılan, do majör tonalitesine sahip piyano sonatı klasik formda 3 bölümden oluşan bir Normal Sonat'tır. Eserin tonalitesinin do majör olması sebebiyle eserin saf tonunda değiştirici, arıza, bulunmamaktadır. Eser Mozart'ın en ünlü eserleri arasındadır. Eserin birinci bölümü 150 ölçüden oluşmaktadır ve tipik bir icrası 6.5 dakika kadar sürmektedir. İkinci bölüm ise 70 ölçü kadardır ve yaklaşık olarak 7.5 dakika kadar sürer. Son bölüm ise 171 ölçü kadardır ve tipik bir icrası 5 ila 6 dakika arası sürmektedir. Eserin genel toplamı 391 ölçüden oluşur ve tipik bir icrası yaklaşık 20 dakika kadar sürer. Birinci bölümün tonalitesi üçüncü bölüm ile aynıdır ve do majör ile seyreder. I. bölüm Allegro Moderato temposunda işaretlenmiştir. Eserin ikinci bölüm sonatın tonalitesinin sub-dominant tonalitesinde yani Fa Majör'de seyreder. II. bölüm Andante Cantabile temposuyla işaretlenmiştir. Son bölüm ise bahsedilidiği üzere orijinal ton olan do majörde seyreder ve son bulur. III. bölüm ise Allegretto temposuyla işaretlenmiştir.

Allegro Moderato olarak temposu belirlenen (hızlı fakat çok değil, ortalama bir hızda) I. bölümün incelenmesinde serim bölümü ile Mozart temayı dinleyiciye tanıtmaktadır. Serim bölümü developman bölümüne kadar sürer ve bu da mevzubahis eserde 1-58. ölçülere tekabül etmektedir. Do Majör tonalitede başlayan bölüm 30. ölçüden itibaren kararlı dominant tonaliteye yani sol majöre seyreder ve developman bölümüne kadar bu tonalitede devam eder. 54. ölçü ise ekspozisyon bölümünün kodası olarak karşımıza çıkar. Koda, orijinal tonalitenin dominant tonalitesi sol majörle son bulur. 59. ölçüden itibaren ise gelişim bölümüyle karşılaşılır. Eserin dominant tonalitesi olan Sol Majör'de seyreden gelişim bölümü tekrardan ekspozisyona bağlanmadan eserin temasını birkaç müzikal fikirle geliştirmeye devam eder. Developman bölümü 29 ölçü kadar sürdükten sonra 89. ölçüden itibaren kendisini ekspozisyon bölümüne yani ana temaya geri bırakmaktadır. Ana tema benzer motiflerle süslenerek 141. ölçüde do majör kodaya yani III. kısımda ekspozisyon bölümü olarak birinci temanın aynısı hafif yazılan bir kodaya kendisini bırakır. Eserin birinci bölümü dominant kadanstan do majör orijinal tona çözülen bir do majör tonalitesinde son bulur. Eserin koda kısmının sonunda bulunan röpriz eserin birinci bölümünü yeniden developman bölümüne götürmektedir. Eserin developman ve yeniden ekspozisyon bölümü bir daha icra edildikten sonra eser sona erer.