CÜNEYT GÖK: Fotoğrafın Anlattıkları-3

Fotoğrafın Anlattıkları-3

Cüneyt Gök

Geçtiğimiz sayıdaki Capa’ nın “Askerin düşüşü” fotoğrafından sonra bu sayıda da Dorothea Lange’in çağın en çok alıntılanmış fotoğrafı “Migrant Mother”- “Göçmen Anne” ye değinmek istedim. Kaynak kitaplara bakarken Tashen’in “Photo İcons” kitabında bu iki fotoğrafın peş peşe yer aldığını gördüm. Benim de belleğime aynı sırada kazınmışlardı.

Görsel 1: Dorothea Lange, “Migrant mother”, 1936    

Bu fotoğrafını daha iyi okuyabilmek için önce çekildiği döneme kısaca değinmek istiyorum. 
1930’lu yıllar, kapitalizmin durgunluk ve kriz yıllarıdır ve “Büyük Bunalım”” ABD’de neredeyse bütün sektörleri vurmuştur. En çok da tarım sektörünü… O dönemde, 15 milyon işsiz vardı ve 8 milyon kişi de tarım sektöründe yaşam mücadelesi veriyordu. İnsanlar aç ve işsizdi. Krizden etkilenen toprak sahibi olmayan kiracı çiftçiler yaşamlarını sürdürebilmek için “göçmen tarım işçileri” olarak tüm ABD topraklarına dağılmışlardı…Amerika’daki "Tarım Güvenlik İdaresi"-“Farm Security Administration” (FSA), ülkedeki tarım sorunlarını iyileştirmek ve “tarımı modernleştirmek” amacıyla kurulmuştu. O yıllarda çiftçilere kredi sağlamaya, yeniden yerleştirme hizmetleri vermeye, olabildiğince destek olmaya çalışıyordu. Program kapsamında Colombia Üniversitesi Ekonomi bölümünden öğretim görevlisi Roy Emerson Stryker yönetiminde, aralarında Dorothea Lange, Walker Evans, Arthur Rothstein, Russel Lee, Gordon Park gibi isimlerin de bulunduğu bir grup fotoğrafçı ülkenin batısına kuraklık ve ekonomik durgunluğun kurbanı olan göçmen tarım işçilerinin durumlarını belgelemeleri için gönderildiler.

Proje sürerken beş yıl boyunca çekilen fotoğrafların propaganda amaçlı olduğu ve yanlış bir toplumsal bellek oluşturduğu iddiaları söz konusu da olsa bu çalışma aslında bir ulusun belgelenmesi adına o zamana kadar yapılmış en kapsamlı çalışmadır. Bu fotoğraflar o yıllardaki yaşam tarzları yansıtan birer belge olmasının ötesinde Amerikan kimliğinin şekillendirmesine de katkı sağlamıştır.

Projenin belgelenmesi ve başarılarının sunulması adına FSA bünyesinde kurulan “Tarih Bölümü” nün Batı Yakası Sorumlusu olarak Dorothea Lange seçilmiş ve FSA ile birlikte girdiği çalışma sırasında “Büyük Bunalım”ın insanlar üzerinde oluşturduğu trajik tabloyu etkileyici biçimde gösteren Lange’ın fotoğrafları da belgesel fotoğrafçılığın gelişmesinde önemli katkılarda bulunmuştur. Amerikalı Portre Fotoğrafçısı Dorathea Lange odaklandığı konuyu çevreleyen unsurları da görüntülemeye çalışır. Fotoğraflarında geçmiş ya da günümüzle kurduğu ilişkiyi göstermeye çalışırken müdahalelerden de kaçınır.

Bu ikonik fotoğrafa konu olan Florence Owens Thompson, göçmen tarım işçisi olarak farklı yerlerde çalıştıktan sonra California yakınlarında, Nipomo Mesa’da; 2500 kişiyle benzer bir kaderi paylaştığı bezelye toplayıcıları kampında Lange’i karelerinde ölümsüzleşmiş. O gün Lange altı kare fotoğraf çekmiş… aç ve ümitsiz anneyi görmüş ve yaklaşmış… hiçbir şey sormamış Florence… Lange’ de ona soru sormamış ama kadın 32 yaşında olduğunu söylemiş… etraftaki tarlalardan topladıkları donmuş sebzeler ve çocukların vurduğu kuşlarla besleniyorlarmış… hatta az önce yiyecek alabilmek için arabanın lastiklerini satmak zorunda kaldığını anlatmış Lange’e… o yüzden başka bir yere gitme şansları da kalmamış (Bazı kaynaklar Thompson ve ailesinin aslında bezelye toplayıcı kampında yaşamadığını, arabalarını tamir etmek için geçici olarak durmuş olduklarını yazar. Lange’ın, Nipomo fotoğraflarıyla birlikte dosyaladığı alan notlarında ise “Yedi aç çocuk. Baba yerli Kaliforniyalı. Bezelye toplayıcıların kampında yoksullar” yazdığını anlatır).
Florence Thompson, Lange’ın çektiği fotoğrafların kendisine yardımcı olabileceğini düşündüğü için onu engellememiş. Lange çektiği bu fotoğrafları önce San Francisco New gazetesi editörüne göstermiş, editörün kamptaki açlıkla ilgili bu bilgileri “United Press” ajansına ulaştırması sonrasında yardım kuruluşları harekete geçmiş ve kampa gıda yardımı yapılmış. 
Sınıf farkının güçlü bir tasviri olan bu fotoğrafta genç kadının kırışıklıklarla dolu yüzüne içinde sessizce barındırdığı kaygıları ve sınırlı umutları yansıyor. Vücudunun duruşu, sağ kolunun çenesine dokunmak için yaptığı istemsiz hareket kompozisyonda bir denge sağlıyor. Şefkat ve yardım etme dürtüsünü uyandıran bu aile portresinde baba ve kocanın olmaması da fotoğrafı daha da “yoksulluğun ve yoksunluğun” fotoğrafı haline getiriyor. Fotoğrafı bu kadar güçlü yapan da içinde taşıdığı tüm bu anlamlardır. Lange’ın ilk fotoğrafı çekmek için harekete geçtiğinde çocuklar kameraya doğru bakıyormuş. Genel plandan yavaş yavaş konuya yaklaştıkça çocuklar çekinip annelerine sığınmışlar. “Göçmen Anne” fotoğrafına çekim anında müdahale olup olmadığı da (yönlendirme ve poz verdirme) tartışma konusudur.
 
Görsel 2: Lang’in çektiği diğer beş poz

“Göçmen Anne” fotoğrafının sahip olduğu ikonografik değerler yıllar içinde başka amaçlara da hizmet etmesini sağlamış; 1939 yılında İspanyol İç Savaşının dehşetini anlatmak için “İspanyol Anne” adıyla taşbaskı olarak (lithograf) yayınlanmış ve İspanyol annelerin acılarının da sembolü haline gelmiştir. 1960'larda ve 1970'lerde azınlıklar ve göçmenlere yönelik sivil haklar kampanyaları sırasında kullanılmış, “Bohemia Venezoelana” dergisinin 1964 anneler günü özel sayısının kapağında illüstrasyon olarak yayınlanmış. 1973 yılında ise ABD’de siyahların haklarını savunan devrimci bir parti olan “Black Panters” örgütünün “Black Panthers’ Newspaper” dergisinin kapağında fotoğraftan yapılan bir çizimi anne ve çocuklar siyahi olarak yayınlamış. 

Görsel 3: Soldan sağa “Bohemia Venezoelana” dergisinin ön kapağında yayınlanan çizim. ABD, 1964-“Black Panthers' Newspaper” dergisinin. ABD, 1973- Diana Thorne. “İspanyol Anne” Taşbaskı, 1939  

Görsel 4-5: Lange’in fotoğrafı bir Hristiyanlık imgesi olarak klasik tasvirlerle; Duccio’nun “Madonna ve çocuk”, Leonardo Da Vinci’nin “Meryem ve Çocuk İsa” gibi resimlerle bir bağ kuruyor. Bu açıdan bakıldığı4nda fotoğraftaki diğer çocukların da Madonna'yı çevreleyen melekler veya diğer göksel figürleri temsil ediyor olduğu düşünülebilir. Lange'in böyle bir amacı olmasa da bu yarı dini görüntülerin, belgesel fotoğraflarının etkilemeyi amaçladığı orta sınıf izleyicilere hitap ettiği de öne sürülmüştür.

1983 yılında New York Times fotoğrafa konu olan Florence Thompson’la ilgili bir haber yapar, hasta kadının hastane bakım masrafları ve ailesi için yardım isteklerini dile getirir. Elli yıla yakın bir zaman önce çekilmiş, yardım kuruluşlarını harekete geçirmiş ve belleklerde yer etmiş bu fotoğrafın etkisi açılan fonda 25-30.000 dolar toplanmasını sağlamıştı ama ne yazık ki anne rahatsızlığı nedeniyle hayatını kaybetmişti...
Dr. Öğretim Üyesi Cüneyt Gök- Altınbaş Üniversitesi- GSTF-Radyo Televizyon ve Sinema Bölümü Bşk.

KAYNAKÇA: 
“Fotoğraf Neyi Anlatır” Merter Oral. “Fotoğraf ve Toplumsal Değişme”, Hayalbaz Kitaplığı, İstanbul. 2007 s:117-120
Geniş Açı-Fotoğraf Sanatı Dergisi, sayı 19/2001.  Filiz Garip. “Fotoğraf Kurumları” / FSA 
s: 49-57
“Photo İcons”- The Story Behind the Pictures, Hans- Michael Koetzle, Taschen. s:188-197
https://www.roots-routes.org/il-partito-preso-delle-cosethe-mother-from-estremadura-and-the-idea-of-a-photographic-icondi-erika-zerwes/
https://press.uchicago.edu/Misc/Chicago/316062.html
GÖRSELLER:
1-https://kottke.org/19/01/the-making-of-an-iconic-photograph-dorothea-langes-migrant-mother
2- https://mymodernmet.com/dorothea-lange-migrant-mother/
3-https://www.roots-routes.org/il-partito-preso-delle-cosethe-mother-from-estremadura-and-the-idea-of-a-photographic-icondi-erika-zerwes/
4-https://en.wikipedia.org/wiki/Madonna_and_Child_(Duccio,_Metropolitan) 
5-https://postercim.net/urun/da-vinci-meryem-ana-ve-cocuk/