Kadın Bedeninin Simgesel Evrimi: COCO CHANEL

Moda Dünyasında Kadın Bedeninin Simgesel Evrimi: COCO CHANEL

Duygu Şenol

Kadının moda içindeki bedensel kısıtlamalardan kurtuluşu, toplumsal cinsiyet dayatmalarına karşı özgürleşme eğiliminin başlaması 1900’lü yıllar için hiç de şaşırtıcı olmadı. Dünyanın bu çalkantılı çağ dönümü sanatçı ve tasarımcılar için öyle çok başkaldırıya gebeydi ki… Moda dünyasının değişim retoriği içinde yeni duruma uyum sağlaması giysilerin simgesel görevlerini de alt üst etti. Kadın bedeni üzerindeki kültürel normların yıkılması kadınlık ve erkekliğe bir meydan okuma ve kişisel kimliğin nasıl ön plana geçtiğini göstermesi bakımından Coco Chanel önemli bir hikâye yazdı. Zekâ ve yaratıcılığı ile moda dünyasının efsanesi, Chanel markasının kurucusu, Fransız moda tasarımcı. 

Gabrielle Coco Chanel’in moda tavrı özgürlükçü bir zarafeti barındırırken erkek ve kadının o güne kadar kabul gören simgelerini karıştıran yaklaşımıyla geleneksel güzellik, cinsellik gibi kavramları da tartışmaya açmıştır. Bu tartışmanın ise kaçınılmaz olduğunu Roland Barthes’in yaklaşımından anlayabiliriz: “Moda soyut kavramların üretildiği bir sistemdir” ve soyut olan değişebilir. İşte Coco Chanel göstergeleri yıkarak giysilerin kodlarını değiştirmiş, toplumsal cinsiyet rollerine bir meydan okumayı başlatarak modada bir devrimin önünü açmıştır. 
 

Chanel bunu nasıl yaptı?

Giyim ve moda tarihi kadınların kadınsı kimliklerini vurgulayan tasarımlarla doludur. Victoria döneminde zirveye ulaşan korselerle desteklenen katmanlı kabarık elbiseler, yüksek bel, kol ve yüze yapılan tüm vurgular modada çok daha baskın bir cinsiyetçi yaklaşımı göz önüne sererken, kadının fiziksel hareketlerinin kısıtlanmasıyla erkek mesleklerinden uzaklaşmaları dolayısıyla eş, erkek kardeş ve baba figürlerine bağımlı olmalarını güçlendirerek erkeklerin kadınlar üzerindeki rollerini de kalıcı hale getirmekteydi. 

Coco Chanel kadın bedeni sıkan korseleri, kabarık elbiseleri (Görsel 1) reddederek adeta toplumsal cinsiyet kalıplarını yerinden oynattı. Tasarımcı geleneksel kadın giysilerini yapıbozuma uğratarak hem simgeleri hem de kadın ve erkek rollerini yeniden tanımlamaya çalıştı. Aynı dönem modada erkek tasarımcı egemenliğinin de sarsıldığını söylemek yanlış olmaz. O zamana kadar erkek gözüyle üretilen şatafatlı renk ve kumaşlardan oluşan kadın modası yerini bedenin özgürlüğünün her şeyden önce kabul edildiği, yoksulluğun sadelikten tamamen ayrıldığı bir yaklaşıma bırakmaya başladı. Böylece “Chanel Kadını” nı yaratıldı.
Chanel Kadınını Chanel’in “little black dress”’ (Görsel 2) üzerinden analiz etmek böylece tasarımcının alışılagelmiş cinsiyet performatifliğini nasıl değiştirdiğini anlamak bakımından önemlidir: Little black dress (küçük siyah elbise) genel anlamda cinsiyet göstergeleri üzerindeki vurguyu azalttı. Düz siyah bir elbise ile kadınlar hem rahat hareket ederken, çalışabilecek ve dans edebileceklerdi. Sıkı daraltılmış siluetlerinden kurtulan kadın daha özgürleşmiş oldu. Siyah renk ise endüstriyel devrime atıfta bulunarak sınıfsal farklılıkları ortadan kaldıracak şekilde Chanel giysilerinde tercih edildi. Alt metin olarak gücün siyah renk ile temsil edildiğini eklemek yerinde olur. Ancak Chanel için söylenebilecek en son şey kadını erkeğe benzetme çabası olacaktır. Çünkü tasarımcı siyah elbiseyi beyaz manşetlerle desteklemiş, inci aksesuarlarla ve şapkalarla kadının yeni yaşam biçimine işaret ederken kadın zarafetini de eklemeyi ihmal etmiştir. Bunda Chanel’in yaşadığı manastır hayatının izlerinin etkisi kuşkusuz büyük olmuştu. Seçilen kumaşın ağır olması ise erkek giyiminde alışılagelmiş kumaş tarzının kadın giyimine yansıtılması yoluyla aynı ağırlık ve otoriter etkinin kadın bedeni üzerinden verilmesini sağladı. Tweet takımlar (Görsel 3), Polo Shetland kazaklar, pantolonlar ve deri kemerler kadın modasının yapı bozumunun Chanel ile ne denli keskin bir şekilde gerçekleştiğinin diğer göstergeleriydi. 

Modanın değişiklikleri görünür kılma ve değişime katkıda bulunma konusundaki yeteneğini en doğru şekilde kullanan Coco Chanel, sosyal bilinç evrimini gözlemlemiş konfor rahatlık gibi moda dünyasında hiç duyulmamış kavramları gündeme getirerek hızla tasarımlarına yansıtmıştır. Chanel’in erotizme mesafeli ikonik silüetleri bir incelik veya sportif bağımsızlık sağlayarak kadınları erkeğe eşit kılmış ve onları güçlendirmeye çalışmanın bir ürünü olmuştur. Böylece tasarımcı 20. yüzyılın başlarında kadınlara daha fazla bağımsızlık veren androjenliği ve erkeksi gücü kadın vücuduna işleme arzusunu ifade eden, cinsiyet ayrımını azaltan bir sembol yaratmayı başarmıştır.

Bugün, modern kadın fikrinin şekillenmesinin Coco Chanel’in küresel ikonik tasarımlarının sayesinde olduğunu söylemek yanlış olmaz. Chanel moda yoluyla geleceğe geleneksel güzelliğin geride kaldığı, daha sert ve tehditkâr tavırlı kadınları miras bıraktı. Aslında kendisini feminist olarak tanımlamayan Chanel kadına önem vermiş, özgürleştirmiş, bağımsız ve avangart yapmıştı. Chanel’le kadınlar kıyafetlerinde erkek işaretleri taşımayı seçtiklerinde, sadece kadınsı olmanın ne anlama geldiğini değil, aynı zamanda erkeksi olmanın ne anlama geldiğini de yeniden tanımlamayı seçtiler. Kadınlar, erkek simgeleri giyerek erkeksi kıyafetleri kadınsılaştırmayı başardılar. Bu toplumsal cinsiyet normlarının yapısökümü, kadın ve erkeğin toplumsal cinsiyet eşitliğine bir adım daha yaklaşmasını sağladı. Kadının günümüzde ne giyeceği ve kendini nasıl göstermek istediği konusunda sahip olduğu seçme özgürlüğü 20. yüzyılın başlarında Chanel’in tasarımlarında vücut bularak, zaman zaman toplumsal normlara karşı çıkma ve talepleri için kadınları ayağa kalkmaya teşvik etti. 

Kadınların güçlenmesinin bir simgesi olan Coco Chanel, sadece kadınların giyim tarzı üzerindeki etkisiyle değil, aynı zamanda kendileri için hayal edebilecekleri pek çok olasılık için ilham kaynağı olmuş olmaya devam etmektedir. Chanel markası kuruluşu üzerinden bir asırdan fazla zaman geçmesine rağmen dünya çapında en iyi bilinen moda markasıdır ve görünen o ki bu “kadın efsanesi” çok daha uzun yıllar sürmeye devam edecektir.