Zamanı Yırtan Şair Ayten Mutlu

Emel Koşar*

Ayten Mutlu şiirleri kadar çevirileri ve poetik yazılarıyla da edebiyatımız için kıymetli bir isim. Mutlu, polemiklerle ve özel hayatıyla gündeme gelme çabası olmayan bir şair.

Mutlu’nun şiirlerinde tabiat, yalnızlık, aşk ve erotizm öne çıkar. Ayten Mutlu’nun “İstanbul’un Gözleri” (İstanbul’un Gözleri, Artshop Yayıncılık, İstanbul 2013) şiirinin öznesi, anılar ormanında kaybolan yalnız sevgiliye sesine ve siste onu arayan gencecik İstanbul’un gözlerine tutunmasını tavsiye eder. Kalplerinde yürüyen ışık ormanı ve aralarındaki sıcak sihrin parmaklarından yaşanmış bir aşkın tuzlu tenine dua gibi akışı hatırlanır. Maçka parkındaki çınar ağacı, on sekiz yaşındaki İstanbul, yağmurun ıslak dudakları ve akşam rüyaya karışır.

Şiirde gece gelen Haydarpaşa treni zamanın ağzındaki lirik şiire benzetilir. Tren, zamanın geçişini gösterirken unutuş bir müzik şeklinde tasvir edilir. Her ikisinde de zamanın ritmi vurgulanır: “unutuluş müziğinin notalarına/zamanın ağzında lirik bir şiir/gibi girsin gece gelen Haydarpaşa treni” (s. 78)

Dolmabahçe’deki saat kulesi, Beşiktaş iskelesi ve Ortaköy’ün simidi; geçmişi bugüne taşır. Şehir, akan zamanın ritmine ayak uydurur. Şiir öznesinin cam pabucunun teki ise “Külkedisi” masalını anımsatır. Cinderella’nın cam pabuçlarının ışıltısıyla İstanbul’un ışıltısı birbirine karışır. Ayten Mutlu’nun “İstanbul’un Gözleri” şiiri masal şehir İstanbul’un masal şiirine dönüşür: “saatini öyle kur ki geri dönüşün/hiç durmasın Dolmabahçe’de zaman/cam pabucumun teki kalsın merhaba gibi/Beşiktaş iskelesinin merdiveninde/çıtır çıtır susamlı bir Ortaköy sabahı/biraz daha beklesin/meçhule giden geminin güvertesinde” (s. 78)

İstanbul her gece yıldız giyinen bir “ışık şehir”dir, ömrün simgesidir. Firuze nehirle (boğaz) ömür ikiye bölünür. Nehir, ömrü dolayısıyla zamanın akışkanlığını yansıtır. İstanbul’un göz kamaştıran parlaklığı ve güzelliği karşında hayranlığını dile getiren şiir öznesi, onu kaybetme korkusu yaşamaktadır. Unutmak, kaybetmek demektedir. Çünkü zihin istemli veya istemsiz olarak geçmişi hatırladığında o zaman dilimini tekrar yaşar. 

Zamanı yırtan spiral yörüngedeki gizli yalnızlık kapısı zamanın akışını bozar, ilerleyişine sekte vurur. Şiir öznesi, İstanbul’un güzelliklerine sığınarak yalnızlıktan kurtulmaya çalışır, âdeta zamanı yırtarak akışı bozar.

İstanbul; Mutlu’nun adı geçen şiirinde aşk desenli, nihavent bakışlı, Mısır çarşısı ve gül kokulu bir şehir olarak tasvir edilir. Şehrin sonsuzluğu simgeleyen maviliği herkese huzur verir. 

Mutlu “İstanbul’un Gözleri” şiirinde, “Sis”te İstanbul’a lanetler yağdıran Tevfik Fikret’e ve “Sessiz Gemi”de meçhule giden gemiden bahseden Yahya Kemal’e gönderme yapar. 

“İstanbul’un Gözleri”nde Fikret’in “Sis”inde tasvir ettiğinin aksine İstanbul’un semtleri, güzellikleri ve zamanın ritmini yansıtan mekânları vurgulanır. İstanbul ölümden ziyade akan zamana açılan kapı bir kapıdır (Emel Koşar, “Yaprağın Rüzgâra Yazılmış Hikâyesi: Ayten Mutlu Şiiri”, Kültür Araştırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı: 2, 2019, s. 166-173.).

Zamanı yırtıp atan şiir öznesi, denizin dalgalarıyla ve gökyüzüne yansıyan şehrin manzarasıyla aşkı ve geçmişi arasında bir bağ kurar. İstanbul onun aşkının hâfizasıdır. İstanbul’un güzelliklerini koku, ses ve görüntüleriyle tasvir eden şiir öznesi, şehrin yalnızlığını perçinleyen yönlerine değinirken mistik bir tablo çizer. İstanbul, ölümle hayat arasındaki bir nehir gibi yokluğa karşı varlığı ve aşkı simgeler. Mutlu, şiirini Mevlânâ gibi bir çağrıyla bitirerek sevgilisine hasretini de vurgular. “gel/kırılmış olmasan da/yalnız değilsen de gel/n’olursun gel” (s. 79)

* Doç. Dr. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi/ 
Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü/