Âdem Suretinde olan Herkes Adem midir?

Âdem Suretinde olan Herkes Adem midir?

Ozancan Dernek

Hacı Bektaş Veli Türk Düşünce Tarihi içinde bütün diğer düşünürler gibi önemle yer almış, toplumlara en başta hoşgörünün ve insan olabilmenin yollarını açan XIII. Yüzyıl düşünürlerindendir. Elbette ki tanık olunduğu üzere de onun düşünceleri kendi dönemini aşarak günümüze kadar gelmiştir. 

Kendi düşünce dünyasının oluşumu ve bu dünyanın günümüze kadar gelmesi yaşadığı dönemin siyasal, sosyal, kültürel, dini hareketlilikler sayesinde olmuştur. Burada bu konulara değinmeyeceğiz fakat bu hareketliliklere dikkat çekmemiz onu ve onun insan hakkındaki düşüncesini anlamamız açısından önem arz etmektedir. Elbette bu konuda bir ilinti daha var ki o da kabul gördüğü üzere insan yaşadığı dönemin gelenek göreneklerinden, düşünce yapısından, sosyal, siyasal, dini olaylarından etkilenmesi ve istemli istemsiz bu hususlar kendi yaşamında ve düşünce dünyasının şekillenmesinde rol oynamasıdır. Bu nedenle Hacı Bektaş’ı ve onun düşünce dünyasını anlamaya çalışırken yaşadığı dönemi değerlendirmek yerinde olacaktır.

Âdem suretinde olan herkes âdem midir sorusuna dönersek Hacı Bektaş’ın bu soruya cevabı “Âdem suretinde olan herkes âdem değildir” olmuştur. Bu soruya daha ayrıntılı cevabı, Tanrıyı insanın içinde bulan bu nedenle de insanı aşkın bir varlık olarak gören Alevi- Bektaşi dünyasında yer alan, Alevi Bektaşilerin ahlaki yapısını oluşturan Edeb, yani eline, diline, beline sahip ol, Tevella ve Teberra, Dört Kapı Kırk Makam öğretilerinde bulmamız mümkündür. 

Bu öğretiler ile insan olmanın yükümlülükleri ortaya çıkmaktadır. Öğretilerin temelinde ise akıl, iman, aşk birlikteliği ile evren ve insan sevgisi yer almaktadır. Zira Alevi Bektaşi düşüncesinde insan, evrende de var olan özellikleri kendisinde taşıdığı için küçük âlem yani mikro kozmos’dur. Akıl, iman ve aşk çerçevesinde insan aklını kullanarak kendini bilmeli, yani Tanrının varlığını özünde bulmalı, yaratılanı yaratandan ötürü sevmeli, dış yapısından ziyade ruhuna, özüne önem vermelidir. İyi ve kötünün çatışması olan insan bedeninde iyi kötüye baskın gelmeli bu sayede de insan olgunluğa ulaşmalı, âdem âdem olabilmelidir. 

Bu noktada ifade etmemiz gereken bir husus Hacı Bektaş’ın insanda aya benzettiği aklın merkezi noktada yer almasının yanı sıra insanın zahiri ve batıni özellikler göstermiş olduğudur. Zahiri ve batıni tabii olarak bir görüneni bir de görünmeyeni ifade eder. Dolayısıyla insanda bir görünen bir de görünmeyen vardır. Belki de bu hususta Hacı Bektaş’ı anlamamız zorlaşmakta onun ifade ettiğini âdem noktasında yer almamız mümkün olmamaktadır. Şöyle ki her Âdem’in bir zahiri ve batıni vardır ve buna göre davranmaktadır. Hacı Bektaş’ın da bir zahiri ve batıni vardır. Burada dikkat edilmesi gereken Hacı Bektaş Veli’nin cismi varlığının dışında düşünce dünyasında, öncelikli insan ve sonrasında diğer birçok konuda zahiri ve batıni yorumlarının bulunmasıdır. 
Kısaca demek istiyorum ki Âdem olarak kabul gören canların aklı kullanmadan Hacı Bektaş’ı ve düşünce dünyasını anlaması zor. İşte bu nedenle her Âdem,âdem değildir. Ki bu cümleyi Hacı Bektaş Veli’nin düşünce dünyasının şekillendiği dinamikleri- din savaşları, eşitsizlik, ahlaki yoksunluklar- günümüz dünyasında yer alan dinamikler ile birlikte değerlendirerek o’nun ifade ettiği âdemolma noktasında olmadığımızı söyleyebiliriz

Alevi Bektaşi dünyasında önemli bir şair Sıtkı Baba bir nefesinde der ki “ Âdem sıfatından çok geldim, gittim…” Hacı Bektaş’ın insan olma yolunda dikkatle incelememiz gereken öğretilerinden Dört Kapı Kırk Makam ilkesi ile yorumlayarak diyebiliriz ki;
 Biz ademler daha çok gider geliriz adem olma yolunda….