Tin ve Zeytin

Tin ve Zeytin

Aynur Miraz Yüce

Tarih öncesi mitolojik hikayelere baktığımızda kendine ait bir duruşu olan, pek çok hikayede ve kutsal kitapta adı geçen bir semboldür zeytin ağacı. Tanrıların insanlara bahşettiği bir hediye olmuş tüm anlatılarda ve mitolojik hikayelerde. Değerli bir armağan olarak öne çıkan zeytin ağacı adeta bir mücevher ile özdeşleştirilmiş ve farklı anlamlar yüklenmiştir.
Zeytin ağacı kolayca büyümez, emek ister. Uzun ömürlü ve mukavemetli bir yapısı vardır. Romalılar, zeytin ağacına “vivax oliva” ismini vermişlerdir. Dayanıklı bir ağaç olması nedeni ile yedi canlı anlamına gelen bu söz, ölümsüzlüğü sembolize etmektedir. Homeros, ilyada destanı’nda “Ben herkese aitim ve kimseye ait değilim, sen gelmeden önce de buradaydım, sen gittikten sonra da burada olacağım” sözleriyle zeytin ağacının ölümsüzlüğünü anlatırken fani olan insana da gönderme yapmış gibidir. 

Dünyanın en yaşlı ağaçlarından biri zeytin ağacıdır ve 4000 yaşlarındadır. İnsan ömrü ile kıyaslandığında atalarının ektiği zeytin ağacını 8 -9 nesil sonra görebilen insanoğlunun, zeytin ağacı ile ilişkisinde kutsanmış kutsallığı sevgiyle kabul etmek, sanki en güzel ritüel gibidir. 

Kutsallığın, bolluğun, bereketin, ölümsüzlüğün, adaletin, sevginin, sağlığın, barışın, arınmanın ve yeniden doğuşun sembolü olan zeytin ağacı, insanoğlu için erdem ve fazilet anlamına gelmektedir. Kur’an-ı Kerim, Tevrat ve İncil’de kutsal ve ölümsüz ağaç olarak sembolize edilmektedir. 

O güzel ağaçlar, incir ve zeytin kutsanmış iki nehre dönüşmüş ki… Bir taraftan bal olarak, diğer taraftan ise yağ olarak akan; aktıkça da geçtiği her yere şifa dağıtan tin ve zeytun olmuşlardır. Kuranda tin suresinde, incir ve zeytin ağacı üzerine yemin edilir. Ve denilir ki: Allah’ın, bütün yaratılanların en şereflisi olarak insanı yarattığına, dünyadaki yaşam alanında kötü ahlaklı olmanın insanın erdemli yaratılışına uygun olmadığı işaret edilmektedir. İyi işler yapanlar ise övülmektedir.

Tevrat’ta zeytin ağacı, erdemin ve doğruluğun sembolü olarak kullanılmıştır.
Bir diğer sembolde, zeytin ağacı yeniden doğuşu temsil etmektedir. Adem peygamber iyice yaşlandığında, Allah’a insanlığı bağışlaması için dua eder ve yakarır. Bağışlanmak için oğlu Şit’i cennet bahçesine gönderir. Cennet bahçesinde bekçilik yapan melek, Şit’e üç tohum verir ve bu tohumları babası öldüğünde, ağzına koyarak, toprağa defnetmesini söyler. Hz. Adem Tabor Dağı’na gömülür. Topraktan üç ağaç boy verir. İlk boy veren ağaç zeytin ağacıdır. Diğerleri ise, selvi ve sedir ağacıdır. 
Zeytin dalı sembol olarak, barışı da simgelemektedir. Hz. Nuh, tufan koptuğunda, gemisindeki canlılar hariç, yeryüzü üzerinde yaşayan tüm canlılar yok olur. Uçsuz bucaksız görülen suyun ötesinde bir toprak parçası var mı diye merak içinde olan Hz. Nuh, bir kara parçası olup olmadığını öğrenmek için bir güvercin gönderir. Bir süre sonra havaya uçurulan güvercin, ağzında bir zeytin dalı ile döner. Zeytin dalı burada insanlığa, barışı ve kurtuluşu müjdeleyen bir sembol olmuştur.
Mısır’da Tanrıça İsis, zeytin ağacı yetiştirmeyi ve zeytin sıkma işlemini öğretmiştir. Eski Mısır uygarlığında zeytin ağacının MÖ 1600’lerde Nil Deltasında ekilmeye başlandığı ileri sürülür. Zeytin, Tanrıça İsis’in meyvesi olarak Mısır’da görülmektedir. 

Mısır uygarlığında, Firavun Tutankamon’un (MÖ 1333-1323), zeytin dallarından örülmüş tacı, adaleti sembolize ederken, Mısırlıların zeytine yükledikleri adalet kavramını ve değerini göstermektedir. Zeytin, tanrısal erdemlere eşlik eder bir konumdadır. Mısırlılar, Firavunları mumyalamak için zeytin ağacının yaprağından elde edilen kıymetli bir yağ kullanmaktaydılar. 

Mısır'ın en eski kentlerinden biri olan Heliopolis, Güneş tanrısı Ra kültünün merkezidir.
Firavun III. Ramses, Güneş Tanrısı Ra için tapınak inşa ettirmiştir. Tapınağın aydınlatılma ihtiyacını karşılamak için kullanılacak olan zeytinyağını elde etmek maksatıyla zeytinlikler kurdurmuştur. Güneş Tanrısı Ra’ya, hitaben “Senin şehrin Heliopolis’i zeytin ağaçlarıyla süsledim. O zeytin ağaçları ki, meyvelerinden halis zeytinyağı elde edilir. Bu zeytinyağı, senin tapınağını aydınlatan kandilleri besleyen yağdır” demiştir. Firavun aydınlanmanın simgesi olarak, zeytin dallarını Tanrı Ra’ya sunmuştur.  

Yunan ve Roma mitolojisinde zeytin ağacına kutsal bir görev yüklenmiştir. Tanrılar ve tanrıların çocukları zeytin ağacının dalları altında doğdukları söylenilir. Apollon ve artemis Zeus’un ikiz çocukları zeytinlikler içerisinde doğmuştur. Antik dönemin olimpiyat törenlerinde, galibiyete ulaşan sporculara, zeytin ağacının dallarından yapılmış taç takılır ve zeytinyağı ile doldurulmuş amfora ile ödüllendirilirdi. Eski Yunanlılar ve Romalılar ölmüş olan yakınlarını onurlandırmak için zeytin ağacı dikip, yetiştirirler. Tapınak bahçelerine ve kutsal alanlara zeytin ağacı dikilir ve bu bahçeler kutsal kabul edilir. Zeytinyağı ölüm ve dini törenlerde kullanılır, ölen kişinin yüzüne zeytinyağı serpilerek kutsanarak uğurlanır. Yunancada alfabenin son harfi olan Zeta zeytin anlamına gelmektedir. Aynı zamanda zeta ölümsüzlüğü de sembolize etmektedir. Zeytin ve ölümsüzlük…

Yunan mitolojisine göre zeytin ağacının bilinen en önemli hikayesi şöyledir. Bilgelik tanrıçası Athena ile deniz tanrısı Poseidon, Kekrops’un oluşturduğu kente kendi adlarının verilmesini isterler. Zeus ise yarışma ile kazananın kurulan kente ismini vereceğini açıklar. Hangi tanrı ya da tanrıça insanlığa en iyi hizmet edecek olan işi yaparsa o kazanacaktır. Tüm tanrı ve tanrıçalar Zeus’a en değerli hediyeyi vermek için yarışırlar. Zeus en değerli hediyeyi sunana kentin koruyuculuğunu verecektir. Poseidon üç dişli yabasıyla bir kayaya vurur ve vurduğu yerden su fışkırır ve uzak diyarlara dahi uçarak gidebilen ve savaşta yenilmeyecek bir at belirir. Mızrağıyla kayaya vuran Athena ise dalları meyvelerle dolu bir zeytin ağacı oluşturur. Zeytin ağacının özellikleri, Zeus ve tüm tanrıları, tanrıçaları büyülemiştir. Kazanma isteğine rağmen Poseidon, Athena’nın ve zeytinin önünde başını öne eğmiştir. İşte bu noktada, zeytinin bir sembolü daha ortaya çıkacaktır. Athena zeytin ağacından bir dal kırıp Poseidon’a verir. Poseidon ve Athena, bir zeytin dalının uzatılması ile birlikte düşmanlığı unutup, zeytinin güzelliği karşısında dostça bir araya gelmişlerdir. Zeytin dalı uzatarak, barışı sağlamak ile ilgili deyim bu mite dayanmaktadır. 

Sembol olarak barışı temsil eden zeytin ağacı ve karşısında, savaş arabalarına güç olacak olan ve savaşı temsil eden at… Barışın savaştan daha hayırlı olduğunu düşünen halk zeytin ağacını ve barışı daha değerli bulurlar. Barış savaştan daha hayırlı olduğu için, Athena ve zeytin ağacı sembol olarak güçlü bulunarak yarışı kazanmıştır. Bereket ve barışı temsil eden tanrıça Athena bugün Yunanistan’ın başkenti olan Atina kentine ismini verir. Antik Yunan’da Athena aynı zamanda zeytin ağacının koruyucu tanrıçasıdır. Mitolojiye göre bilgelik tanrıçası Athena, zeytin ağacını barışı ve medeniyeti simgelediği için insanlara armağan etmiştir.

Dünyada ilk zeytin ağacı koruma yasası, Antik Yunan’da görülmektedir. O dönemin, yedi bilgesinden biri olarak kabul edilen Solon’un koyduğu kanunlar arasında zeytin ağacı kesenlere ağır cezalar uygulandığı yer alır. 

Peygamberlerden krallara, Yunan tanrılarından firavunlara kadar zeytinle ilgili pek çok hikâye anlatılmış ve aktarılmıştır tüm kültürlerde. Mitolojide zeytin başarının tacı, barışın sembolü, tapınakların aydınlatılmasında bir ışık, tanrıça Afrodit’in güzelleşmek için yüzüne sürdüğü bir iksir, kutsallığın, bolluğun, bereketin, ölümsüzlüğün, adaletin, sevginin, sağlığın, barışın, arınmanın ve yeniden doğuşun sembolü olarak, insanoğlu için erdem ve fazilet anlamında kullanılmıştır. Zeytin ağacının mitolojik hikayesinde son söz olarak, “Zeytin bütün ağaçların ilkidir.”  İnsanlığın doğuşundan beri, kutsal enerjisiyle insanlığa ışık olmuş ve meyvesiyle, yaprağıyla duruşuyla şifa olmuştur. Geleceğe sevginin ve barışın tohumunu atmaya devam edecek olan zeytin ağacının o şifasının, dünyalıların üzerine akmaya devam etmesi umuduyla…

Fotograflar-Resim

1-Athena ve Paseidon

2-Poseidon ve 3 dişli yabası

3- Yeni sürgünleriyle zeytin ağacı