ŞEHİRLER, KEPÇELER TALAN:

ŞEHİRLER, KEPÇELER TALAN:
Çocukluk Ülkemiz Hayal’
İnci Gürbüzatik

Değişimleri önlemek doğal olarak mümkün değil biliyorum ama değişim kentin dokusunu, eski varlıklarını, tarihini, ruhunu koruyarak olmalı. Kentin tarihi, coğrafyası, toplumsal hayatı, geçirdiği değişimler, insan tipleri, atmosferi, doğal güzellikleri, unutulan değerleri, yeme içme kültürü, gecesi, gündüzü, eğlence dünyası,     gelenekleri, görenekleri, daha bin türlü özelliği, gözlem ve yaşam ışıklarıyla orada yaşayan aydın,  yazar ve sanatçıların korunmasıyla olur. Geçmişin bellek birikimi aslında kentin hayati cevheridir. Bu birikimin varlık bilinci, kitlelere ulaşma, benimsenme olanağı bulabilirse eğer değerlerini geleceğe taşır. Bir kentin yıllar içinde planlı olarak nasıl yaşanılamaz hale getirildiğinin en çarpıcı örneği bence Ankara. Bu değişim, kentin yaşam serüveninin bu gün de sürdüğü anlamına geliyor. Kentsel dönüşüm, yıkımlarıyla, anlam taşıyan mimari harikası binaların, mahallelerin, tarihi yapıların bir gecede sessiz sedasız yıkılıp yok edilmesine, tarih izi, silinmelerine çok tanıklık ettik biz Ankara’da. Şimdi artık çocukluk ülkemiz olan bu kadim başkente, anılardan bakmanın acısını ziyadesiyle yaşıyoruz. 

Ankara’yı değiştiren zaman değil de, zamanın erk sahibi insanları oldu. Onlar bu işi çok kolay yaptı. Pervasızca, bir o kadar da görgüsüzce yükselen kentin bağrındaki çoğu tartışmalı, estetik yoksunu yapılar, eski kent dokusu, tarihi, yiten, yakılıp yıkılan yapılar, onunla birlikte yok olan insani ilişkiler, değer yargıları birbirine sarmal, derin derin düşündürdü bizi.

Benim çocukluğumun Ankara’sı güzel bir şehirdi. Umudun, kavakların, akasyaların, sinemaların, tiyatroların, parkların, statların şehriydi. Medeni, zarif, birbirine saygılı kibar insanların. Bozkır şehri dediğimiz cumhuriyetimizin kalesi Ankara; kıyılarında piknikler yapılan, kuş seslerinin dinmediği, Kalaba Deresinde balıkların tutulduğu, suyundan bir içenin bir daha içtiği bu gün inandırıcı gelmeyen o güzel derelerin, çayların, bağların, bahçelerin, mahalle aralarındaki çeşmelerinden buz gibi Elmadağ sularının aktığı bir şehirdi. Çocukluğumun Ankara’sı, Ulus, Hisar, Anafartalar Caddesi, Saman pazarı, Dörtyol, Hacettepe, Hamam önü, Cebeci’den oluşuyor. Sonra;  Sıhhiye, Yenişehir,  Kızılay. Daha sonra Bahçelievler, Emek, Yenimahalle, Kavaklıdere, Cinnah’tı. Şimdi şehrimi tanıyamıyorum. Genç kuşaklar, bir kente sahip çıkmanın gereği ‘Hemşehrilik Ruhu’ nun, ya da ‘Hemşehrililik Bilinci’nin ne demek olduğunu biliyorlar mı diye soruyorum kendime. O ruhu hissetmeden kenti sahiplenebilirler mi? Bizim hep hissettiğimiz bu kavramları onlara hissettirip anlatmadan bu ruhu nasıl yaşatacağız? 
Yüzümüzü Ankara’ya döndüğümüzde yakın bir zamanda o gün için yeni proje fikirlerinin gündemde uçuştuğunu görmüş şaşırıp kalmıştık. Açıkça ilan edilen bilgiye ulaşılamadığından kuşkuyla karışık korkulu bir merakla bekledik o günlerde. Çünkü havaya üfürülen her söylentinin bir süre sonra gerçeğe dönüşüverdiğini biliyorduk.  Teleferikleri, Disneyland’ları, Güven Park’a dikilecek dönme dolapları, yıkılıverecek tarihi mahalleleri duyuyorduk. Atatürk Orman Çiftliğinin bağrını delen bir Saray’ın gerçeğe dönüştüğünü seyretmiştik. ‘Ankara hızla değişiyor’ diyorduk ama nasıl? Tanıklık yalnızca seyretmek, gördüğünü kabullenmek değildir. Tıpkı bakmakla, görmenin farkı gibi derin anlamlar içeren, bambaşka, özle ilgili bir şeydir. Hele çağının tanıklığını yapan yazarlardan öngörülü  birkaç örnek vermeliyim.

Erendiz Atasü ‘Hayat ve Roman’ kitabında Ankara’yı anlatır. ‘Doğduğum şehir, yurt Ankara’ ydı, ’der. ‘Ankara içimi acıtıyor, yüreğime dokunuyor. Karnı delik deşik, bağırsakları dışarıya dökülmüş, can çekişen bir canlı gibi çaresiz uzanan Yenişehir sokaklarına, kaldırımlarına, caddelerine bakıyorum da gözlerime inanamıyorum. Hani Nazım der ya ‘ateşi ve ihaneti gördük’ diye. Ankara da,’ inşaatı ve ihaneti’ gördü. Kalbi olduğu devrime, adım adım ihanetin önce tanığı ve kurbanı, sonra suç ortağı ve sonunda somut göstergesi haline geldi. Benim Ankara’m öldü.’ diyor.

Erendiz Atasü’ nün dile getirdiği gibi yakın tarihte herkes seyir halinde yok edilişi izledi. Yazarların tanıklığı yalnızca seyretmek, bakmak değil, görünenin ardındaki gerçeği görüp belgelemek, tarihe not düşmek. Ankara’ya yakışan, gerçekleri gören, kent bilincinin oluşmasına katkıda bulunacak çağın tanıklığını yapan araştırmalar, öyküler, romanlar, anıların yazılıyor olmasının beklentisi içindeyim. Yalnızca Ankara’yı değil bütün değişim geçiren kentleri yazıp belgelemek gerek. Gözümüzün önünde olup bitenlerle içimizi acıtan ne varsa yazmalıyız. Tanığı olduğumuz ihanetin hem kurbanı, hem de suç ortağıyız çünkü.

Bilmeyenler vardır belki, diye sözümü Ankara’nın tam kalbinden bir kadın yazara Sevgi Soysal’a getirmek istiyorum. Tepesinde koca bir ay duran, sarı boyalı o güzelim Kızılay binasında geçen onun ‘Ayı Boyamak’ öyküsüne. Çatıda. Ay’ın yanı başında geçiyor öykü. O boyacıyı çok iyi tanıyoruz çünkü içimizden biri.  Zaten konu da işte o kırmızı ayı boyamak. O ay bir simge. Gizemli bir metafor. Öyküyü okuyup lütfen o gizemi çözün.  Bize bir insanın koşulları dönüştürüp nasıl olumlandırdığını, Kızılay’ın anlamının gerçekte ne olduğunu en güzel anlatan öykü diyebilirim. Ankara’daki can acıtan değişim, ironik bir biçimde tepesindeki kocaman ay’ıyla bir simge bina olan Kızılay Binasından başlamıştı çünkü. Öngörü işte. Şimdi yerinde yeller esse de değerli arsası üzerinde heyula gibi dikili bir alış veriş merkezi olsa da zaman yok edilen tarihi simgeleri hatırlama zamanı. Sevgi Soysal ‘Sanatın olduğu yerde karamsarlığa, çirkinliğe kötülüğe yer yoktur. Üretilen sevgidir, hoşgörüdür, güzelliktir.’ Diyor. 

Kent ve insan ilişkisi onur,gurur, o günlerin deyişiyle haysiyetle bağlantılıydı. İlişkinin, insanın yapı taşı onurdu. Onurlu olmak utançsız olmayı gerektirirdi. Öyleydi ve bu çok önemliydi. Onur da anlam değiştirdi çoktan. Varmış gibi ama yok çünkü ruhsuz artık.
Pek çok kentin geçmişi viran biliyoruz. Çünkü hız çağındayız, her şey şeffaf artık.  Değişip dönüşen yalnızca zaman değil, insan, erk, geçmişin görkemini, güzelliğini yok edip çirkinleştiren ya da güzelleştiren hep insan. 

‘Derken onlar geldiler usulca; öçlerini aldılar: Önce akasyaları kestiler, sonra gururlarını kırdılar çocukların; anılarını bulvarlarda çukurlara gömdüler; sanatçıların izlerini sildiler; esnafın hünerli ellerini budadılar ve Başkenti demir parmaklıklarla parçaladılar’ 
Işık Kansu da bir tanık olarak ‘Akasyalı Sokaklar’ da yıllarca yaşayanları, yaşananları değişimi, dönüşümü, yok oluşu, böyle yazdı, belgeledi yazar sorumluluğu, duyarlılığı ile. 

Direnmek sözcüğünü seviyorum. Aykırı belki ama inatçılığı, ısrarı, kararlılığı gösteriyor. Çünkü içinde inanç barındırıyor. Direnmek bir biçimde yaşanabilecek bütün olumsuzlukları da göze almaktır. Başkent Ankara, hem antik dönemden gelen köklü tarihiyle, hem Cumhuriyet Türkiye’sinin tanıklığıyla direnmeyi bilen özgün bir kenttir.  Başkentin semtleri, kimi noktaları, özel yerleri, kabuk değişiminin anlatılmasını beklerken doğaya, zamana ve erk kararlarına da itiraz edip direniyor. Şehirlerin tarih kokan kimi binaları, yıkıntıları, kalıntıları, harabeleri sanki yılkıda. Allah’a emanet, doğaya, zamanın zulmüne salınmış, sahipsiz atları gibi dirençle, bencil erk kararlarına karşı direnerek bekliyorlar. Kentsel dönüşümün iştahlı dişlileri, Azrail ‘in tırpanı gibi tarihe, geçmişin belleğine acımasızca iniyor görüyorlar. Çocukluk Ülkelerimizin yitip kayboluşunu, anılar barındıran mekânların moloza dönüştüğünü görmek yıllar sonra yıkıyor insanı. Bu yok ediliş korkutucu, ümit kırıcı. Görevimiz işte o yok oluşun öncesinde tehlikeyi sezip uyarmak, yazmak, ya da dirençle belgeleyip fotoğraflamak. Bu eylem de Çocukluk Ülkelerimizde çocukken attığımız çığlıklar gibi bir itiraz, bir karşı çıkış, uyarı sayılır.  
Biri duyardı. Kesin duyardı.

Temmuz, 2022, BODRUM