Cüneyt Gök: Fotoğrafın Anlattıkları

Fotoğrafın Anlattıkları -2-

Cüneyt Gök

"Aslında her fotoğraf başından sonuna sahtedir. Pratik olarak tamamıyla manipüle edilmemiş, özellikten uzak bir fotoğrafın çekilmesi mümkün değildir." 1
                                                                                                    -Edward Steichen-  
1839 yılından 1855’lere kadar fotoğrafların dünyayı nesnel biçimde yansıttığını görürüz. Ama 1855 yılında, Paris’te düzenlenen bir sergide, Alman fotoğrafçı Franz Hanfstaengl’ın, aynı portrenin biri rötuşlanmış, diğeri rötuşlanmamış iki halini sergilemesi fotoğraf makinesinin temelde saf gerçeği gösterdiği görüşünü yıkmaya yetmiştir.
Fotoğraf, nesnesi ile kurduğu fiziksel ilişkiden dolayı resmin ötesine geçerek gerçeklik duygusunu yakalamayı başarmıştır. Foto grafik görüntünün hiçbir teknik müdahaleye maruz bırakılmadan, ancak “doğrudan fotoğraf” anlayışına sadık kalınarak; çekildiği gibi basıldığı durumlarda fotoğraf gerçeği yansıtan, anı yakalayan güvenilir bir belge olma özelliği kazanır. 
Fotoğraf gerçek olayları gerçekte olduğu gibi kaydedebilir ve böylece gerçeği temsil edebilir. Belgesel fotoğrafçılık insanları, yaşamın içinde var oldukları ve mücadeleler verdikleri sosyokültürel çevrelerinde, en doğal halleriyle kaydetmeyi, gerçeği yakalayıp, göstermeyi amaçlar. Fakat fotoğrafı çekenin ve fotoğrafı çekilenlerin (fotoğrafa konu olanların) yaşadığı ve bildiği gerçeklik çoğu zaman fotoğrafçının -çerçevelemeyle başlayan- seçimleri ve tekniğinden dolayı ancak mutlak gerçekliğin bir parçası olarak kalacaktır. O gerçek pek çok değişik biçimde kaydedilebilirken farklı mecralarda farklı biçimlerde sunulabilir. 
Gerçeğin sunuluş biçimi anlamı belirler. Belge niteliği taşıyan bir fotoğraf haber fotoğrafı olarak en basit biçimde yeniden bir “kadrajlama” yapılarak (re-kadraj yapılarak) sunulabilir. 
"Haber fotoğraflarının temel özellikleri; okurun bilmek istediğini gösterme beklentisini karşılamak, fotoğrafın gösterdiği şey olduğuna inanılırlığı ve okurun dikkatini kaybetmeyecek kadar önemli olmasıdır." 2
                             

Ortadaki orijinal fotoğraf gerçek kadraj içinde konunun ve olayın bütününü verirken yeniden kadrajlama ile farklı anlamlar çıkarılabilir. Görselin içinden başka kadrajlar çıkarılabilmesi ideolojik manipülasyonlar için fotomontaj tekniğine benzer bir işleve ve potansiyele sahiptir.
                                          
LIFE dergisinde yayınlanan başlık: "Robert Capa'nın kamerası, Cordoba'da kafasına kurşun isabet eden bir İspanyol askerini yakalar." Capa’nın “Askerin ölüm anı” fotoğrafı 12 Temmuz 1937 tarihli LIFE dergisinde sağ sayfanın tamamını kaplamıştı.
“Falling Soldier” fotoğrafı efsanevi foto muhabiri ve savaş fotoğrafçısı Robert Capa'nın kariyerini başlatan fotoğraf olmuştur. Şimdiye kadar çekilmiş en iyi belgesel fotoğraflardan biri olarak kabul edilir. Robert Capa’nın zamanı 1936 eylülünde durdurduğu ve vurulan askeri düşerken dondurduğu bu “an fotoğrafı” nda asker dramatik anın ve hareketin içinde sanki hiç düşmeyecek gibi öylece kalakalmış… 
Nadir olarak bir fotoğraf hem bir “an” ı hem de bir dönemi anlatabilir. Robert Capa'nın ikonik fotoğrafı “Falling Soldier” ın başardığı şey tam olarak budur. Bu fotoğraf ölen tüm Cumhuriyetçi askerleri ve İspanya’yı sembolize eder. 12 Temmuz 1937 tarihli LIFE dergisinde savaşın bir yıl içinde 500.000 can aldığını yazarken sayfadaki fotoğraf ta okuyucuların ölen kişilerden birinin vurulma anına tanıklık etmesini sağlıyor. İspanya'da bilinmeyen bir yerde ölen, bilinmeyen bir adam görüyoruz…ve artık o savaşta her gün yüzlerce İspanyol erkek ve kadının bu şekilde öldüğünü biliyoruz… 
“İspanya İç Savaşı modern anlamda tanıklık edilen(gözetlenen) ilk savaştı; bu savaş, sıcak çarpışma hatlarında ve bombardıman altındaki şehirlerde görev yapıp, çalışmaları İspanya’da ve diğer ülkelerin gazeteleriyle dergilerinde anında yayınlanan profesyonel bir fotoğrafçı ordusu tarafından izlenmişti.” 3
“Askerin Düşüşü” fotoğrafıyla ilgili ortaya atılan iddialar ve çeşitli görüşler; bu fotoğrafın doğal bir an fotoğrafı olmadığı, aslında bir mizansen olduğu yönündedir. Bu iddiaların başında fotoğrafın Capa’nın söylediği gibi Endülüs’teki Cerro Muriano bölgesinde değil de bölgenin güney batısında yer alan Espejo kasabasında çekildiği gelmektedir. İddiaya göre fotoğrafın çekildiği bu yer ön cepheden yaklaşık 35 mil yaklaşık 50 km. uzaktaydı ve Espejo’da bir çatışma da yaşanmıyordu. 
Robert Capa, 1936-1939 yılları arasında, arkadaşı Gerda Taro ve ortağı profesyonel fotoğrafçı David Seymour ile İspanya İç Savaşı'nı fotoğrafladı. Bu Capa’nın ilk savaş foto muhabirliği deneyimiydi ve sonrasında birkaç arkadaşıyla 1947 yılında “Magnum Fotoğraf Ajansı” nı kuracaktı…Foto muhabirliğinin en önemli öncülerinden biri sayılan Robert Capa’nın 1937 yılında “Newyork World Telegram”a verdiği röportaj bu fotoğrafın çekilmesiyle ilgili tek yazılı anlatımdır. Capa şöyle anlatmış:  
“Kıymetli makinem ve askerle tüfeği Cordoba cephesinde sıkışıp kalmıştık. Asker sabırsızdı. Cumhuriyetçilerin hatlarına dönmek istiyordu. İkide bir tırmanıp kum torbalarının üzerinden bakıyor ve her seferinde makineli tüfeğin uyarı ateşiyle geri atlıyordu. Sonunda tehlikeyi göze alacağı konusunda bir şeyler mırıldandı ve ardında ben olduğum halde siperden çıktı. Makineli tüfekler çatırdarken ben deklanşöre bastım ve sonra kendimi askerin yanına yere attım. İki saat sonra karanlık basıp da silahlar susunca sürünerek güvenli bir yere geçtim. Daha sonra İspanyol savaşının en esaslı pozlarından birini yakaladığımı öğrenecektim…”4
Bu anlatım Capa’nın arkadaşlarına farklı zamanlarda anlattığı olayın detayları ile ilgili farklılıklar ve çelişkiler de taşıyor… ve biz orada yaşananları tam olarak bilemeyeceğiz. Fotoğraftaki kişinin Cerro Muriano' da öldürüldüğü bilinen bir anarşist “Federico Borrell García” olup olmadığını da….
  
Fransız Vu dergisinde 1936'da yayınlanan bu fotoğraf ile birlikte bir başka fotoğraf karesi daha yer alıyordu. Capa' nın ikinci karesinde, tam olarak aynı yerde başka bir askerin düştüğü görülüyor. Bu iki fotoğrafta yer alan gökyüzündeki bulutlar ve arazi ikinci fotoğrafın da çok küçük bir açı farkıyla aynı yerde çekildiğini gösteriyor. Bazı yazarlar iki karede de görünen askerin aynı kişi olduğunu söyleseler de fotoğraflar dikkatli incelendiğinde farklı kişiler oldukları anlaşılmıştır. Capa'nın biyografisini yazan Richard Whelan da diğerlerinin daha önce yaptığı gibi, askerin kameraya poz vermiş olabileceğini, ancak beklenmedik bir şekilde, belki de bir keskin nişancıdan gelen canlı bir kurşunla vurulduğunu iddia etti. Bu fotoğraflarda yer alan kişiler aynı serinin bir başka fotoğrafında ellerinde tüfekleri olduğu halde görünmektedirler. Ama çatışmada aynı yerde vurulan askerlerin neden aynı karede görülmediği de bir soru işareti. Capa’nın fotoğrafı kolunu siperin dışına çıkarıp bakmadan çektiği söylenmişse de sonra Capa bunu yalanlamıştır. Bu fotoğrafın kız arkadaşı Gerda Taro'nun Rolleiflex'iyle çekilmiş olabileceği; daha ağır bir makine olduğu için kolunu siperin dışına çıkarıp bakmadan çekmesinin zayıf bir ihtimal olabileceği savunanlar var.  Diğer yandan deneyimli savaş fotoğrafçıları, ilk askerin cesedinin kaldırılması ve ikinci bir askerin de aynı yerde vuruluşunu Capa'nın fotoğraflamış olmasını olası buluyor. Birkaç dakika içinde aynı kesin metrekarelerde iki kişinin öldürülme ihtimali ve Capa’nın iki vuruluş anını da inanılmaz derecede sabit bir elle yakalaması her zaman sorgulanmaya açık kalacak. 
İspanya Savaşında “Kara Yıldız”, Robert Çapa'nın çalıştığı, LIFE dergisine fotoğraf sağlayan bir ajanstı. Dergide 12 Temmuz 1937'de yayınlanan “Sadık Askerin Ölümü” aslında bir yıl önce Fransız Dergisi “Vu Magazine”de yayınlanmıştı. LIFE' da yayınlandıktan sonra fotoğraf farklı yayınlarda farklı başlıklarla basılmış – “Loyalist Soldier”, “Falling Soldier”, “Loyalist Militia” ve “Death of a Militia Man”. “Sadık Asker”, “Sadık askerin ölümü”, “Askerin düşüşü” vb…
Capa'nın fotoğrafının gerçekte nerede çekildiği veya “gerçek” olup olmadığından çok neden bu kadar çok insanı güçlü bir şekilde etkilediği sorusu önemlidir. Her ulusun kendi tarihsel ve toplumsal hafızası kendince önemli ve değerli olduğu gibi bu fotoğrafta İspanya için değerlidir. Her açıdan İspanya İç Savaşı'nın gerçekçi, temsili bir imgesi olan bu fotoğraf bir yandan savaşın dehşetini gösterirken bir halkın mücadelesini de temsil eden bir simgeye dönüşmüştür. 
Kaynakça 
1- Steichen, Edward. “Camera Work” Dergisi, New York, 1903, Sayı: 1 
2- Rothstein, Arthur. “Words and Pictures”: Photographs Published by AMPHOTO/American Photographic Book Publishing Company, Inc., New York, 1979, s. 11
3- Sontag, Susan. “Başkalarının Acısına Bakmak”, Agora Kitaplığı, İstanbul, 2004, S.20
4- Whelan, Richard.- “Robet Capa”-Çev. Mehmet Harmancı, Agora Kitaplığı, İstanbul, 2006 S.101
5- http://www.alteredimagesbdc.org/capa
Fotograf Altı
Görsel-1-www.habervitrini.com
Görsel-2- https://time.com/3638051/capas-falling-soldier-the-modest-birth-of-an-iconic-picture
Görsel-3- http://www.alteredimagesbdc.org/capa