Fotoğrafın Anlattıkları-5 “Sahnelenmiş Fotoğraf”-1

Fotoğrafın Anlattıkları-5
“Sahnelenmiş Fotoğraf”-1

Cüneyt Gök

Sinemada “Fiction- “Kurmaca” ve “Non-Fiction”- “Belgesel” olmak üzere başlıca iki ana alandan söz edebiliriz. “Kurmaca” ya da “Kurgusal Film” gerçek hayattan esinlenerek yaşanmış ya da yaşanması muhtemel olayların bir hikâye yapısı içinde; sinemasal bir anlatı olarak kurgulanmasıdır. Bunlar bazen gerçek kişiler arasında geçmiş, gerçekten de yaşanmış hikayeler olabilirler ama aktarılırken hikayelerin sinemaya özgü biçimde yeniden kurulması, kurgulanması söz konusudur.

“Staged Photography”-“Sahnelenmiş Fotoğraflar” ise “Sinematografi”- “Görüntü Yönetimi” nden yararlanılarak tıpkı bir film çekilir gibi bir sahnenin canlandırılması; bazen seri olarak bazen de “tek kare” ile hikâye anlatan bir yapı içinde oluşturulmasıdır. 

Bu alanda ölçek ve kavram açısından bakıldığında fotoğrafları çağdaş sinemaya en yakın fotoğraflar olarak kabul edilen Gregory Crewdson’un çalışmalarına kısaca değineceğim. 
Crewdson genellikle Amerikan-küçük kasaba-hayatı içinde rahatsız edici ve gerçeküstü birtakım olayları dramatik ve sinematik bir görsellikle anlatır. Genel olarak Crewdson'un fotoğraflarında en hâkim etki “tekinsizlik” tir. Crewdson, Alfred Hitchcock, David Lynch ve Steven Spielberg gibi yönetmenlerden etkilenmiştir. Fotoğraflarında da benzer atmosferler oluşturmaya özen gösterir. 60 kişilik ekibinin içinde görüntü yönetmeni, kamera operatörü, ışık operatörü, prodüksiyon tasarımcısı, kast yönetmeni, aktör ve aktristler yer alır. Post prodüksiyon aşamasında ise reel olarak sahnede olmayan nesne ve görsel efektleri ekler. İlk bakışta bir sinema filminin dondurulmuş bir karesi gibi görünen fotoğraflarında anksiyete, korku, yalnızlık, izolasyon, tekinsizlik, yabancılaşma hakimdir. 

“Tek karelik film” lerinde bir “an” derin ve gizemli bir hikâye anlatır. Kadrajın içinde yer alan detaylar Crewdson’un takıntılı derecede titizliğini gösterirken; bu kadar detay bizi hikâyede tam anlamıyla bir çözüme de götürmez. Açık kompozisyon yapısı, mekân kullanımı, ışık tasarımı, kavramsal içerik, tek tek kurgulanan tema, anlatı oluşumu birbirleriyle varoluşsal bir şekilde iç-içe geçer ve bizi bir "bilinmeyene", "Alaca karanlık kuşağı" na götürür. Devam eden bir hikâyenin akışından bir kesit olan fotoğraflar, eksik birer cümle gibidir! Bir hikâye anlatır ama hikâyeyi fotoğraf okuyucusu tamamlamaya çalışır. 

Görüntünün içine yerleştirilen bir detay; orada olmasını beklemediğimiz, “iğreti” duran, farklı, garip, yersiz olan şey kendine ait olmayan bir dünyada kendini ve etrafını tekinsizleştirir. Zizek'in de belirttiği gibi yatay ve düz olan (lineer) anlatım birdenbire "dikey" konuma geçer (lineer olarak ilerlemek yerine hikâyenin kendisi dışındaki diğer olasılıklar gözden geçirilir ve izleyen yeniden düşünür). Doğrusal anlatı: Geleneksel doğrusallık ve tek anlamlılık kavramları üzerine kuruludur, bir başlangıcı, ortası ve sonu vardır ve genellikle mantıksal olarak sıralıdır. Doğrusal olmayan anlatı ise kesintili, döngüsel ve bitmemiş referanslarla, kronolojinin bozulmasıyla işler. 

Gizemli, bilinmez olan çözülmedikçe merak duygusu devam eder. Sinema bunu sıklıkla kullanır. Dramatik yapı içinde “Suspense”- gerilim, zihinsel belirsizlik, endişe, kararsızlık veya şüpheli olma durumu filmlerde seyircinin sonuca ulaşmasını geciktirmek amaçlı kullanılır. “Elipses”- “Eksiltmeler” ve merak filmin içinde seyirciyi eksik parçaları tamamlaması için aktif bir uğraşa sokar. Fotoğraf zamanı enlemesine keser ve o anda gelişmekte olan olay ya da olayların kesitini açığa çıkartır. Zaman kesiti yeterince genişse, rahat incelenebiliyorsa; olayların bağlantılı oluşu ve ilişki içinde birlikte varoluşlarını anlama imkânı verir.

“Her zaman tek görüntülerle düşünüyorum. Disleksiyim ve doğrusal hikâye anlatımıyla ilgili sorunum var.” “Hikâyenin tamamını anlatamadığı için fotoğrafa her zaman ilgi duydum” -Gregory Crewdson-

On dokuzuncu yüzyıl Amerikan ve Avrupa tarihi resimlerini çağrıştıran sahnelerde, eserlerin konuları gizemli olaylar tarafından travmatize edilmiş, “Füg”- "Fugue” halinde kişilerle (Dissosiyatif fügü olan hastalar, bildik evlerinden veya iş ortamlarından bedensel olarak uzaklaşırlar ve önceki kimlik özelliklerini (ad, aile, iş) anımsayamazlar. Hastalar maksatlı bir şekilde gezerler, genellikle evlerinden günlerce uzak kalırlar. Dissosiyatif füg hastaları sessiz, sade ve her şeyden elini eteğini çekmiş gibidirler, basit işlerde çalışırlar gösterişsiz yaşarlar ve genelde dikkatleri üzerlerine çekmezler) sahnelenir.

 
Görsel-1- Gregory Crewdson–“Untitled”(Ophelia) “Twilight” serisinden(2000)
   
Görsel-2 Gregory Crewdson–Untitled –“Penitent Daughter”,“Twilight” seisinden- 2001-2002

Görsel-3-Gregory Crewdson – Untitled “Beer Dreams”, “Twilight” (1998- 2002) serisinden. 

Sahneleme ile sıradan bir anı alıp öğeleri bilinçli olarak yerleştirerek güçlü bir etki yaratılabilir. Tasarlanmış bu sahneler dijital teknoloji desteğiyle etkili eserlere dönüşür. Hem çekim hazırlıkları hem de post prodüksiyon-görüntü işleme süreci aylar sürebilir. Bu tür görüntüler oluşturma, 1980'lerde Cindy Sherman ve Jeff Wall gibi sanatçıların çalışmalarıyla gündeme gelmişse de alternatif olarak “tablo fotoğrafları” olarak adlandırılan sahnelenmiş kompozisyonlar, fotoğrafın ilk yıllarından beri kullanılmaktadır.19. yy. fotoğrafçıları Oscar Gustav Rejlander ve Henry Peach Robinson çalışmalarında oyuncular kullanarak İncil’den sahneleri canlandırdılar.

“High-Art” (1850-1870) akımında; Viktorya döneminde fotoğrafçılar setler kurarak, stüdyo içi tablo yaratmakta model, kıyafet ve aksesuvar hazırlamakta ustalaştılar. “Multiple Printing” (çoklu baskı) yöntemi yaygın biçimde kullanıldı ve “Kompozit” (birleşik) fotoğraflar üretildi. Sık sık şiir (Shakespare’den sahneler), efsane ve İncil’den faydalanıldı. Bilgi ve ahlaksal mesajlar veren, simgesel (alegorik) ve arkasında bir öykü taşıyan (anecdotal) resimler yapan sanatçıları izlediler. Ölüm teması, dini ve romantik konular işlendi, Rafael öncesi dönemin konularından ilham alındı. Bu dönemin ressamları fotoğrafla elde edilebilen ayrıntıdan etkilenirken, fotoğrafçılarda resimlerin içeriğinden etkilendiler. 

   
Görsel-4-John Everet Millais’ın “Ophelia” (1852) tablosu Shakespeare' in Hamlet oyunundaki Ophelia karakterini Danimarka'daki bir nehirde boğulmadan önce şarkı söylerken betimlemektedir.

Görsel-5- “Lady of Shalott” Fotoğraf Sanatçısı: Henry Peach Robinson
“ 
Görsel-6-Henry Peach Robinson- “Fading Away”- “Solup Gidiş”.  Beş ayrı negatiften üretilmiş olan bu fotoğraf baskısı, ölmekte olan hasta bir genç kızı ve çevresine toplanmış aile fertlerini gösterir.

Gregory Crewdson'ın fotoğrafları, Edward Hopper' ın resimlerinden de etkiler taşır. Hopper, en bilinen eserlerinden biri olan "Nighthawks"'ta (1942) bütün gece açık olan Amerikan tarzı ufak bir restoranda bar tezgâhında oturan müşterileri resmetmiştir.

Parlak güneş ışığı ve gölgeler de Hopper'ın resimlerindeki sembolik öğelerdir ve Hopper çalışmalarında genellikle boş alanları kullanır. Hopper çalışmalarında insanın çevreyle olan keskin ilişkisini işler. Tıpkı filmlerdeki ya da oyunlardaki sessiz sahneler gibi,Hopper'ın resimlerindeki karakterler de zirveye ulaşılan bir sahnenin öncesinde ya da sonrasında resmedilmiş gibidirler. 
 
Görsel-7-Edward Hopper- "Nighthawks"' (1942)

“Benim ilgilendiğim şey, kişinin başka bir yere, kusursuz, durgun bir dünyaya taşındığı o aşkınlık anıdır.”- Bir anı anlamlı kılmak, bu fotoğrafları çekmemin tek nedeni…” Gregory Crewdson
                                                                                   -DEVAM EDECEK-

KAYNAKÇA
“Fotoğraf Neden Kusursuz Olmak Zorunda Değildir”- Jackie Higgens- (2014) Hayalperest
Goodrich, Lloyd, Edward Hopper, New York: H. N. Abrams, 1971.
https://staged-photography.tumblr.com/
http://www.artnet.com/artists/gregory-crewdson/
http://www.gregorycrewdsonmovie.com
Görsel-1- https://publicdelivery.org/gregory-crewdson-twilight/
Görsel-2- http://inhalemag.com/the-american-city-at-twilight-gregory-crewdson-photography/
Görsel-3- https://publicdelivery.org/gregory-crewdson-twilight/
Görsel-4- https://www.amazon.com/Everett-Millais-Ophelia-Cropped-Art/dp/B07QHN5BKC
Görserl-5- https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Henry_Peach_Robinson,_Lady_of_Shalott.jpg
Görsel-6- https://jaysoriano.com/a-brief-history-of-portrait-photography/
Görsel-7-https://tr.wikipedia.org/wiki/Gece_Ku%C5%9Flar%C4%B1