1986 Jeltoksan (Aralık) Olayları
Kazakistan’ın Yeniden Doğuşu
Emrah Altıok
Kazakistan’ın Bağımsızlığının 30. Yılı kutlu olsun.
“Jeltoksan” sözü Kazak Türkçesinde "Aralık Ayı"nı ifade ediyor. "Jeltoksan Olayları" ise 1986 yılının Aralık ayında Almatı`da yaşanan ızdıraplı ama onurlu günleri ifade etmektedir. “Jeltoksan olayı” Sovyet döneminde Kazakistan’ın başkenti Almatı şehrinde 16-18 Aralık 1986 tarihinde gerçekleşen büyük kanlı olaydır. Gençler ile işçilerin başkaldırısı Türk dünyası bağımsızlığı yolundaki direnişli ve en önemli ayaklanma olmuştur. Bu ayaklanmaya, Devletin yeniden yapılandırılması sırasında, 1986 yılının 16 Aralığında Moskova’nın kararıyla Dinmuhamed Konayev Kazakistan Komünist Partisi Birinci Sekreterliği görevinden alınarak yerine Kazakistan’ı tanımayan ve Kazak halkının da kendisini tanımadığı G.V. Kolbin atanması sebep oldu. Bu durum, Kazakistan’da özellikle gençlerin büyük tepkisini çekti. Almatı’da, bu atamayı protesto eden Kazak gençler sokaklara ve meydanlara çıkarak mitingler düzenledi, Sovyetler Birliği Merkezi idaresinin kararından geri dönmesini talep etti.
Her ne kadar ayaklanmanın görünürdeki nedeni bu hadise olarak gösterilse de aslında ayaklanma, Komünist Parti diktatörlüğüne, Ruslaştırma siyasetine, nükleer silah üretim sahalarının Kazakistan’da ve Kazakların yoğunlukta olduğu bölgelerde kurulmasına ve ekolojik kirlenmenin çok büyük boyutlara ulaşmasına karşı yapılmıştır. 17-18 Aralık 1986 yılında Almatı başta olmak üzere Kazakistan’ın altı şehrinde meydana gelen olaylar komünizm politikasının sonunun geldiğini gösteriyordu.Bu ayaklanma, Gorbaçov’un Sovyetler Birliği’nde, Komünist Partisi kararlarına ve hatta Merkez’e karşı çıkmanın mümkün olduğunu da göstermişti. Fakat dünya da daha büyük olaylar takip edilirken bu gençlerin hareketi unutulmuştur. Çünkü, bugün dünyadaki siyasi tarih kitaplarının hemen hepsinde, 1986 Olayları Sovyet resmi bilgileriyle örtüşen bir şeklide, esrarkeş ve sarhoş gençlerin başıbozuk hareketi ve Kazakların Rus düşmanlığı olarak yer almaktadır. Oysa, gerçek öyle değildi. Ayaklanma ne serseri gençlerin işiydi ve ne de Rus düşmanlığıydı. Çünkü, olaylar aklı başına şuurlu gençlerin tamamen siyasi ve demokratik amaçlara yönelik bir hareketiydi.
Yaklaşık üç gün süren gösterileri Sovyet ordusunun Almatı’ya indirdiği yaklaşık 70 bin kişilik ağır silahlı ordu kuvvetleri kanlı bir şekilde bastırmıştır. Onlarca insan hayatını kaybetmiş ve onlarcası da yaralanmıştı. Kaynaklara göre, olaylar sırasında en az 200 kişinin hayatını kaybettiği (bunların bir kısmının infaz edildiği) söylenmektedir. Yaralı sayısı da, kimi kaynaklara göre 1000 kişinin üzerindedir. Üç gün süren olaylarda toplam da 30-40 Bin kadar göstericinin sokağa döküldüğü bilinmektedir. Tüm bunlara rağmen, Aralık olaylarının vasfı, büyüklüğü ve zararları konusundaki gerçekler hiç bir zaman söylenmedi. SSCB dağıldıktan sonra, Jeltoksan Olaylarına katılan göstericilerinin tamamının cezaları affedildi.
“Jeltoksan Olayları” Kazakistan’ın bağımsızlığında ki en büyük etkenlerden birdir. Bu mücadele sadece Kazakistan’ın değil, diğer Sovyet Cumhuriyetlerinin de bağımsızlık sürecini başlatmış ve böylelikle dünya çapında bir olay olarak tarihe geçmiştir.Kazak Türkleri gibi bugün bağımsız olan eski Sovyet Cumhuriyetlerin bir çoğunda böyle millî mücadeleler vardır. Bu mücadeleler yapılmasaydı, belki bugün SSCB hâlâ dimdik ayakta olacaktı. Aralık Olayları merkezin menfaatlerini koruması için tayin edilen Kolbin’in görevden alınmasını ve yerine Kazakistan’ın lideri Nursultan Nazarbayev’in getirilmesini sağlamıştır. Nazarbayev liderliğinde Kazakistan bölgenin yükselen yıldızı haline gelmiştir. 16 Aralık 1991 yılında ilan edilen bağımsızlığın 30. Yılı kutlu olsun.
Gençlerin Aralık olaylarındaki bağımsızlık için verdiği mücadele, Mağcan Cumabayev`ın gençlere olan güvenini de doğrulamıştır. Asırlar boyu kurutulmaya çalışılan özgürlük ağacını, 16-17 Jeltoksan`da kanlarıyla sulayarak yeşerten bu gençlere tüm ata-babalarımız gibi Mağcan`da derin bir ümit beslemekteydi ve bu ümidini 50 yıl öncesinden şöyle ifade etmişti:
Arslan gibi heybetli (Arıstanday aybattı)
Kaplan gibi gayretli (Jolbarıstay gayrattı)
Kartal gibi güçlü-kanatlı (Kıranday küşti kanattı)
Ben gençlere güvenirim. (Men jastarga senemim)
Gözlerinde od oynar (Közderinde od oynar)
Sözlerinde alev var (Sözderinde Jalın bar)
Candan kıymetli onlara ar (Canan kımbat olarga ar)
Ben gençlere güvenirim. (Men jastarga senemin)
Alaş`tır kutsal davan (Alaş-aybındı uranı)
Rehber-Mukaddes Kuran (Kasiyetti Kuran`ı)
Alaş`a onlar kurban (Alaç`tın olar kurbanı)
Ben gençlere güvenirim (Men jastarga senemin)
Güvenirim gençlere (Men senemin jastarga)
ALAŞ adını göklere (ALAŞ atın aspanga)
Çıkarır onlar bir günde (Şıgarar olar bir tanda)
Gençlere güvenirim. (Men jastarga senemin)
Yeni yorum ekle