Felsefe ve Gençlik Üzerine

Felsefe ve Gençlik Üzerine

Doç.Dr. Fahri Atasoy

Felsefenin insan için bir ihtiyaç olduğunu sık sık vurguluyoruz. İnsan eğer beden mağarasından dışarıya bakamazsa hakikat ile tanışamaz. Beden insanın mağarası gibidir ve insanı karanlık bir dünyaya çeker. İnsanın aydınlığını sağlayan akıl ve gönül yetenekleridir. Felsefe, sanat, bilim, din gibi temel disiplinler insanı karanlık mağaradan aydınlık dünyaya çıkartır. Bunun için toplum içinde yer alacak bireyler bu disiplinlerin birikimiyle tanıştırılır. Bu birikim kültür olarak da adlandırılır. Bireyler bu kültürün içinde yoğrulur ve şekillendirilir. Bu hamura felsefenin düşünme, sorgulama, eleştirme yöntemleri katılmazsa eksiklik oluşur.

Eğitim ve felsefe konusunu irdelediğimiz önceki yazımızda düşünme eğitiminin öneminden bahsetmiştik. Eğitim sürecindeki çocuklarımıza ve gençlerimize düşünme eğitimi veremediğimizde karşılaşacağımız manzara maalesef karanlıktır. Toplumda düşünme tembeli veya korkağı haline gelen, iradesini kullanamayan, kendi kararlarını veremeyen, problem çözme becerisi gelişmeyen, ne istediğini bilmeyen, her adımda uyarı bekleyen, zekasını kullanmayan, aptal gibi davranan bireyler ile karşılaşırsınız. Zaten benzer örneklerini hepimiz gözlemliyoruz.

Konuyu gençlik üzerine yoğunlaştıracak olursak tuhaf değerlendirmelerle karşılaşırız. Tarih boyunca gençler hakkında bir yandan geleceğe yönelik yüksek beklentiler, diğer yandan da bir suçlama mantığı görürsünüz. “Siz bizim geleceğimizsiniz” diye başlayan nutukların yanında “zamane gençleri saygısız ve sorumsuz” ithamları görülür. Bunun sebepleri arasında gençlerin kabına sığmaz enerjileri ve meydan okumaları ilk sıralarda sayılabilir.  Hemen hemen bütün çağlarda gençler biraz haşarı görülür. Bu haşarılığı önlemek, saygısızlığı ve sorumsuzluğu ortadan kaldırmak için genelde gençlere baskı uygulanır. Zamane gençleri ….. diyerek başlanan bir çok suçlayıcı ifadeye rastlanır.

Gençler ne ister? Nasıl bir dünya düşü kurarlar? Gerçekte neyle karşılaşırlar? Nasıl bir manzaraya isyan ederler? Neler yaşarlar? Büyükler için pek merak edilen konular değildir. Büyükler genelde gençlerin sorgulamasından rahatsız olurlar ve onları adam etmeye çalışırlar. Bu adam etme girişimi bastırma, yasaklama, itaat ettirme, uslu olmalarını sağlama şeklindedir. Bunu başardıklarında çok mutlu olurlar ve böyle gençleri de çok beğenirler ve överler. Uslu çocuk muamelesidir bu durum.

Biz akademisyenler yaşımız ilerledikçe gençlerle aramızdaki mesafenin çoğaldığını gözlemleriz. Bu süreçte dünya aynı kalmamaktadır ve çok hızlı bir şekilde değişmektedir. Bu değişimi anlayabilmek, takip edebilmek, uyum sağlayabilmek oldukça zordur. Değişim esnasında, kazandığımız bilgi dağarcığımız da eskimiştir. Daha önce ezberlediğimiz bilgileri ne güzel her sene tekrar ederek sürdürmek varken yeni durumlarla, yeni sorularla karşılaşmak sıkıntı kaynağıdır. Bir de soru soran, sorgulayan gençler ortaya çıkarsa bu meslek çekilmez olur. Onun için gençleri susturmak en iyi yöntemdir. Kolay olan budur. Zor olan sorularla cebelleşmektir. Halbuki soru sormak ve sorgulamak bir toplum için sağlıklı olma emaresidir.

Soru sormak ve sorgulamak işinden en fazla hoşlanan disiplin felsefedir. Daha önceki yazılarımızda işaret ettiğimiz gibi 3-5 yaş arasındaki çocukların hayatı ve dünyayı anlamak için sordukları sorular felsefenin en saf hali gibidir. Aslında bu çocuklar büyüdükçe yeni sorular düşünmeye başlarlar ama büyükler bunları söndürmenin yollarını ararlar. Sözde kendilerince gençleri terbiye ederler. Gençlerin içindeki cevheri söndürmek, bütün gelişmelerin yollarını kapatmak gibidir. Felsefe kültürü olmayan toplumlarda bu yol her zaman kapatılmaya çalışılır. Yolu açmaya çalışan insanlarla her zaman kavga, gerilim, çatışma çıkar.

Gençlerin soru sormasının önünü açmaya çalışan filozoflardan birisi Sokrates’tür. Sokrates MÖ 5. Yüzyılda yaşamış olmasına rağmen her daim aramızda, zihnimizde, bilgi dağarcığımızda dolaşmaktadır. Kendi zamanındaki ezber bilgilerin doğru olup olmadığını sorarak işe başlar ve bunu her yerde yapar. Bir süre sonra Sokrates’ten insanlar ürkmeye başlar ve at sineğine benzetirler. İnsanların doğru zannettiklerinin aslında doğru olmadığını göstermesi doğal olarak belli otoriteleri olan insanları tedirgin, rahatsız, huzursuz eder. Düşmanları çoğalır ve dönemin siyasi otoritelerine şikayet edilir. Resmi otoriteler de aynı durumda olduğu için hemen hakkında kovuşturma yaparlar ve idama mahkum ederler. Sokrates’in rahatsız ettiği kesim Sofistler olarak adlandırılır. Çoğu zaman bu Sofistlerin halen aramızda dolaştığını hissedersiniz. Belki her birimiz bir Sofist durumundayızdır.

Gençleri gerçek felsefe ile tanıştırmak gerekir. Hem kendi gelişimleri için hem de ülkenin-toplumun geleceği için bu bir ihtiyaçtır. Buradaki tanıştırmadan maksat felsefe tarihini ve filozofları ezberletmek değildir. Felsefi bir bakış açısıyla düşünme yöntemini öğretmek asıl amaç olmalıdır ve her meslekten genç bundan faydalanmalıdır. Örneğin: bir tıp öğrencisi insan ile uğraşırken karşılaştığı etik problemleri düşünmeyi öğrenmelidir. Bir iktisat öğrencisi mal üretimi ve ticaretinde uyması gereken evrensel ilkeleri merak etmelidir. Bir mimarlık öğrencisi parçadan bütüne inşa edilecek binanın varlık biçimi üzerine düşünebilmelidir. Öğretmenler ise her daim sorgulayan zihinlerle muhatap olduklarını ve bu zihinleri dumura uğratmadan felsefe ile geliştirebileceklerini bilmelidir.

Felsefenin düşünme ve sorgulama yöntemi bütün hayata yayılması yerine maalesef sadece felsefe bölümlerine bırakılmaktadır. Felsefe bölümlerinin çoğunluğu bu ilkeleri kullanmaktan uzaktır. İğneyi kendimize batırmak da bir felsefe ilkesidir ve biz de bu kurala uymalıyız. Bir felsefe hocası ders anlatırken söylediklerinin ezberlenmesini ve sınavlarda cümle cümle yazılmasını bekliyorsa burada büyük bir sorun var demektir. Bu tür hocalar öğrencinin derste soru sorulmasını ve tartışma açmasını istemez; kendisinin dersinden kolay geçilemeyeceği imajını yaygınlaştırır, korku yayar, yüksek not vermez. Felsefe öğrencileri bu tür hocaları mutlaka hatırlarlar. Halbuki felsefe dersinde düşünmeyi, sorgulamayı, tartışmayı ve eleştirmeyi bir yöntem olarak öğrenen öğrenciler ülkedeki felsefe kültürünün yayılmasına yol açar. Felsefenin her alana ulaşmasını ve hayatın bir parçası olmasını sağlar.

Felsefenin, hayatın her alanına yayılmasını ancak gençlerin felsefe ile tanışmaları ile sağlayabiliriz. Gençlik ve felsefe buluşmaları önce bu sayfalarda başlamalı, sonra kitaplar, seminerler ile desteklenmelidir. Felsefeyi sadece bir meslek edinme olarak değil, bütün mesleklerde ve özellikle hayatı anlamlandırmada kullanabileceğimizi unutmamak gerekir. Felsefenin insan için ufuk açıcı özelliklerinden faydalanmak bir ülkede gençlerin yaratıcılığını arttırır. Gençlerin içindeki cevherin ortaya çıkmasını sağlar. Problemlerle karşılaşan gençlerin çok yönlü düşünerek çözüm yolları bulması veya mücadele etmesi yolu açılır. Felsefe ve düşünme yöntemiyle elde edilecek imkanlar gençlere mücadele gücü ve özgüven duygusu kazandırır. İnsan olma bilinci ancak zihnin bilgi ile ilişkisinde ortaya çıkar ve güçlenir. Bunu besleyen en önemli kaynak felsefedir. Bilim, sanat, din gibi zihin etkinlikleri felsefenin ardından gelir.

Felsefenin kazandırdığı zihinsel yöntemler gençlere çok şey katacaktır. Felsefe ile beslenen gençler iradelerini daha iyi yönetebilecekleridir. Düşünerek alınan bir karar aynı zamanda o kişinin sorumluluğunu yükseltir. İrade teslimiyetini ve kör itaatkarlığı önler. Seçme ve karar verme özgürlüğünü sağlıklı kullanabilmenin tadına varacaklar. Kendilik bilinci ve özgüven içinde birey olarak topluma katılacaklar, toplumda yer alırken liyakat içinde sorumluluk üstlenerek toplumsal kaliteyi artıracaklardır. Gençliğin felsefe ile tanışması ve hayatına felsefe yöntemlerini katması bir toplumun medeniliğinin seviyesini belirlemektedir. Gençler gelecek toplumun kendileridir.

Gençliğin her dönem önemli sorunları vardır. Sosyoloji bu gençlik sorunlarını bilimsel yöntem ile tespit eder ve analiz eder. Burada gençlik sorunlarını göz ardı etmeden olması gerekenler üzerine bir deneme yazmaya çalıştık. Her çağın farklı sorunları ve etkileri vardır. Bunları ayırt etmeden aklını, zihnini, şahsiyetini kullanabilen bireyler yetiştirdiğinizde karşılaştığı problemler ile başa çıkabilirler. “Ben öğrencime, evladıma, gençlerime güveniyorum” diyebilmek için önce onların birey şahsiyetini geliştirmesine katkı sağlamak zorundayız.