Müzik dünyasının en özel sesleri Kastratolar ve en ünlü Kastrato; Farinelli
Sabit Sümer
Yazıya belki de söze “kastrasyon” sözcüğünün sözlük anlamı ile başlamak daha doğru olacaktır. Kastrasyon, tıpta bildiğimiz anlamda “hadım etme” operasyonudur. Şarkı söylemekle hadım olma işleminin müzik terminolojisinde nasıl bir araya geldiğinin öyküsü ise hayli dramatiktir. Ortaçağ Avrupa’sında, kiliselerde kadın sesi yasaklandığında, soprano ses ihtiyacını karşılamak için birtakım çözüm yolları aranmış, çözüm ise tiz ve çocuksu sese sahip olan erkeklerde bulunmuştur. Ancak bunun ağır bir de bedeli vardır; Soprano, mezzosoprano ya da kontralto seslerine sahip küçük yaştaki yoksul ve yetenekli erkek çocuklar, sesleri kalınlaşmasın, tınısı ve rengi kaybolmasın diye kendilerinin, belki daha doğru bir ifadeyle ailelerinin rızasıyla ergenlik çağına gelmeden hadım edilmişlerdir. sebeple kilise korolarındaki ve operalardaki soprano sesli erkekler, “kastrato” olarak anılmıştır.
Müzik tarihi açısından, hadım edilmiş çocuk şarkıcılara şarkı söyletme zevki bir görüşe göre 1550 lerde Ferrera Dükü’nün Şapel korosunda, başka bir görüşe göre de 1565’de Roma’da Sistine kilisesinin korosu ile başlar. Sonrasında Münih, Vatikan Sistine, Württemberg, Viyana ve Dresden’de de bu uygulama görünür. Papa Sixtus V’in, Roma St.Peter’s Basilica’sına kastrato alınmasına izin vermesiyle bu konuda dinî onay da verilmiş olur. Uygulama, ilk kez 1574’den sonra Münih’te olağanlaşır. 16. yüzyılda artık her operanın bir yıldız kastrato sanatçısı vardır. Kastrato merakı, 17 ve 18. yüzyıllarda kilise korolarında ve operalarda zirve yapar. Böylece 16. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar Roma Katolik kiliselerinde, koroda istihdam edilmek üzere güzel sese sahip olan 7 ila 9 yaş arasındaki sayısız erkek çocuk, ergenliğe girmeden, yani sesleri kalınlaşıp çatallanmadan hadım edildiler. Erkeklik hormonunun yoksunluğu sesin kalınlaşmasını engelliyor, iyi bir müzik eğitimi de bir soprano kadar güçlü ve yüksek seslere ulaşmalarını sağlıyordu. Çocuk soprano ya da kastrato olarak bilinen bu sesler, erkek çocuk sesinin saflığını ve güzelliğini temsil ederdi. Göğüs kafesi ve ciğerlerin zamanla gelişmesiyle çok güçlü bir ses elde edilir, ses rengi kadın soprano ya da kontraltoya benzese de daha güçlü, daha duygusal bir tona ve incelikli, parlak bir tekniğe ulaşırlardı. Kayıtlara göre bu merak sonucu yılda ortalama 5000 erkek çocuk, bu amaçla hadım edilmiştir. Kastratolar, o dönemde öylesine yaygınlaştı ki, operalarda erkek kahraman rollerinde dahi istihdam edildiler. Händel operalarında ve Vivaldi şarkılarında olduğu gibi kastratoların sesine uygun şarkılar bestelendi. Kilisenin kutsal saydığı bu işlem, ailelerin de itiraz etmemesi sebebiyle yüzyıllar boyunca sürdü, ancak 1902-1904 yıllarında çıkarılan bir kanunla yasaklanabildi. Tarih boyu en ünlü kastratolar, Senesino (1680-1750), Farinelli (1705-83), Caffarelli (1710-83) ve Velluti (1780-1861) dir. Son kastrato Moreschi’nin 1922 yılında, ölmeden önce birkaç plak yapmasıyla bizlere de bu acılı gelenekten gerçek bir ses örneği kalmış olur. İtalya’nın Fransız Anayasasına geçmesi ile birlikte hadım suç olarak sayıldığından, bir daha bu işlem yapılmaz ve bu özgün sese sahip Şarkıcılar zamanla yok olur. Günümüzde kastratoların repertuvarını seslendirebilecek ses sanatçıları çok nadir olarak ortaya çıkmakta ve bu yeteneklere Natural Castrato (Doğal Castrato ya da ‘kadın sesli tenor’ denilmektedir. Kontrtenor (İngilizcede countertenor, İtalyanca'da controtenore ve Fransızca'da contreténor), göğüs rezonansının da desteği ile zenginleştirilmiş kafa sesini kullanarak kadın sesine (soprano, mezzo soprano ya da kontralto) erişebilen erkek şarkıcılara verilen addır. Günümüzdeki önemli seslerden Philippe Jaroussky ve Andreas Scholl bu konudaki en iyi örneklerdir.
Tarihteki ünlü Kastratolar arasında Farinelli (Carlo Broschi), gerek muhteşem sesi, gerekse hüzünlü öyküsüyle öne çıkar. Farinelli müzik literatüründe sadece bir opera şarkıcısı değil, aynı zamanda devrinin en iyi müzisyeni olarak da nitelendirilmiştir. Eski tip piyano çalma konusunda yetkindir, ayrıca geç yaşlarında viyola çalmayı öğrenmiştir. Şarkı ve arya yazarı bir müzisyen olarak müzik tarihine geçmiştir. Farinelli’nin Londra’ya veda için yazdığı ve bestelediği kantat, en bilinen eseridir. Sesi 18. yüzyıl ses eğitiminde köşe taşlarından biri olarak efsaneleşmiştir. Farinelli’nin sesi, içe işleyen, zengin, güçlü ve canlı bir soprano sesidir, efsane sanatçı 5 oktavlık muhteşem sesiyle tek nefeste 250 değişik notayı çıkarabilmesi ve bir tek notayı bir dakika boyunca seslendirebilmesinin yanı sıra, fırtınalı özel yaşamıyla da yaşadığı dönemin en ilginç kişiliklerinden biri olmuştur. Bir dönemin fakir çocuklarına yapılan ve adeta dehşet denilebilecek hadım edilme işlemiyle muhteşem bir ses yaratma işlemine o da küçük yaşta maruz kalmış ve kendisine rızası dışında bu operasyonun attan düştüğü için mecburi olarak yapıldığı söylenmişti.
Tarihin en güçlü kastratosu olarak bilinen ve sahne adı Farinelli olan Carlo Broschi’nin dramatik hayatı, Gérard Corbiau’nun yönettiği ve başrolünü Stefano Dionisi’nin başarıyla canlandırdığı 1994 yapımı “Castrato İl Farinelli” filminde ele alınmıştır. Barok döneminin ünlü bestecilerinden Händel’in müziği ile Barok’un görkemli ruhunu görsel bir şölen ve işitsel bir ziyafetle yansıtan “Castrato İl Farinelli” filminin, dönemin havasını çok renkli ve incelikli bir şekilde beyazperdeye taşıdığı söylenilebilir. Filmdeki diyaloglarda, sanatçının konuşma sesi Dionisi’ye ait olmakla birlikte Farinelli'nin şarkıları, Polonyalı soprano Ewa Malas-Godlewska ve Amerikalı countertenor Derek Lee Ragin tarafından ayrı ayrı kaydedilerek dijital olarak birleştirilmiş ve sonuçta filmdeki o çok özel ses sağlanmıştır. Farinelli, 16 Eylül 1782’de Bologna’da hayatını kaybetmiştir.
Yeni yorum ekle