Tanrıçaların Anası, Ana Tanrıça Kybele/ Kibele
Ahmet Levent Zeybek
Frig kadını üzerine maddi kültür kalıntılarının en ilginç örneklerini Kaya anıtları, Ana tanrıça yontuları oluşturur. İnsan şeklinde tasvir edilen tek Tanrıça Pyrygce “ana” anlamına gelen “matar” yine “dağ” anlamına gelen Kybele ismidir.
Külte dair karakteristik özellikler Frigya’da çıkmış, buradan Batı Anadolu kıyılarındaki Yunan kolonilerine etki etmiştir. Hellenistik Dönemde de Yunan Panteonu’na giren Ana Tanrıça Kybele’nin nitelikleri, başka tanrıçalar arasında paylaştırılmıştır.
Devirden devire ve kültürden kültüre farklı isimler almış olsa da Ana Tanrıça doğa üzerinde hakimiyet kuran dişil gücü temsil etmektedir. Ana Tanrıça Kybele kültünün Anadolu’daki varlığı ve kült uygulamaları üzerine pek çok antik yazar tarafından aktarılmış bilgiler bulunmaktadır. Coğrafyacı Strabon “Geographica/Coğrafya” adlı eserinde ve tarihçi Heredot, “Histories/Tarih” adlı eserinde Ana Tanrıça tapınımından söz etmişlerdir.
Frigler, Hint-Avrupa ailesinden bir dil kullanmışlardır. “Matar” bugün bu dil ailesine mensup Avrupa dillerinde “Mother/Anne” anlamıyla hala devam etmektedir. Frigya’da Ana Tanrıça kült merkezi olan Pessinus kentinde Ana Tanrıça’yı temsil ettiği düşünülen ve kutsal sayılan bir meteroit/göktaşı bulunmakta idi.
Göktaşlarının dinsel açıdan değeri, göksel kutsallıkla yüklü olarak düştüklerine yani göğü temsil ettiklerine, böylelikle tanrının tezahürü olduklarına inanılmaktaydı. Kybele ve Attis söylencesinde anlatıldığı gibi rahipler, başrahipler erkekliklerini Tanrıça’ya adamaktaydılar.
Ayaş’ta bulunan heykelinde sol elinde bir kuş ve sağ elinde içki kabıyla gösterilmiştir.
Boğazköy Kabartması ise Tanrıçanın iki yanında duran ve biri flüt diğeri lir çalan iki çocukla betimlenmiş olması nedeniyle özel bir örnektir. Vücudu tamamen önden gösterilmiş biçimde dimdik, kolları genellikle gövdesi üzerine çaprazlama kıvrılmış olgun bir kadın olarak betimlenen tanrıça, başından ayaklarına kadar oldukça kapalı ve vücut hatlarını göstermeyen bir giysi içindedir.
Dağlık Frigya’da ise Ana Tanrıça betimleri arasında en önemli anıt, Aslankaya Anıtı’dır. Üçgen alınlık içerisinde yüzleri cepheden görünür biçimde iki sfenks yer almaktadır. Alttaki nişin içerisinde Tanrıça yüksek kabartma olarak vücudunu tamamen örten giysisi ile dimdik ayakta durmaktadır. Tanrıçanın iki yanında ön ayaklarını O’nun başının üzerine koyan iki aslan bulunmaktadır.
İlginç bir ayrıntıda Tanrıçanın elinde arka ayaklarından tutup baş aşağı sarkıttığı aslan yavrusudur. Ayrıca kaya anıtının iki yanında yine arka ayakları üzerinde duran iki aslan yer almaktadır.
Yazılıkaya, Aslantaş, Yılantaş ve ayrıca yakın zamanda ayağa kaldırılan Maltaş anıtı da Ana Tanrıça tapınımının gösterilmesi açısından önemli anıtlardır.
Bereketin, bolluğun, gücün, üretkenliğin ve toplumun düzenini sağlayıp hakimiyeti uygulayan bir unsur olarak Kybele kültürden kültüre adı değişerek tamamen işlevini sürdürmektedir.
Uygarlığın temelini atarak geleceğimizi şekillendiren kadınlarımıza minnetle…
Yeni yorum ekle