Tarihe Mührünü Vuran Kraliçe Puduhepa
Bu ay sizlerle Anadolu coğrafyasında ilk imparatorluğu kuran Hititlerden bahsedeceğim. Fakat daha çok yönetici olarak kadını inceleyeceğiz yazımızda. Öncelikle Hitin devletinde kraliçelikten bahsetmekte fayda var. “Kraliçe” unvanı öncelikle kralın yasal eşi sıfatıdır. Egemen kraliçe “SAL.LUGAL.GAL” sıfatı ile anılırken, kraliçeden sonra özgür bir kadın olan kralın diğer eşi “E- SER-TU” adı ile anılmaktaydı. Osmanlıdaki “Valide Sultan” konumunda E-SER-TU’dur. Egemen kraliçeler “TAVANANNA” unvanı ile anılırlar. Kral ölse bile kraliçe ölene kadar bu unvanı kullanır. Yeni kralın eşi olan kraliçe Egemen Kraliçe ile anılır. Tavananna Hititlerde Tanrı tarafından başrahibe olarak görevlendirilmiştir.
Evliliği öncesinde Puduhepanın yaşamına değinecek olursak; Kİzzuwatna olarak adlandırılan Çukurova bölgesinde doğmuştur. Kilikya topraklarının önemli bir bölümünü içine almaktadır. Mersin Yumuktepe kazılarında Kizzuwatna surları ortaya çıkmıştır.Gözlükule kazılarında Puduhepaya ait bağımsız mühür baskısının olması Tarsus’un Kizzuwatna krallığının başkenti olduğu dönemi kapsaması Puduhepa’nın burasıyla yakından ilgisini ortaya koymaktadır.PuduhepaHurri kökenli bir isimdir. Puduhepa’nın adının ön eki olan “Pudu” Hurri dilinden türemiş bir fiil kökü iken, “Hepa” ise HurrilerinbaştanrısıHepat’ın adından gelmektedir. Babası Tanrıça İştar’ın hizmetinde bir rahipti. O çağda kişi adlarının yalnızca baba adı ile beraber yazıldığından ailesiyle ilgili başka bilgi bulunmamaktadır. Puduhepa’nın yazmış olduğu bir mektubu vasıtasıyla kız kardeşinin kızının Tattamaru adında biri ile evli olduğunu ve yeğeninin tanrıça Gues’i kızdırdığı için tanrıça tarafından öldürüldüğünü öğreniyoruz. Babası gibi (Bentipsarri) Puduhepa tanrıça İştar’a rahibe olarak hizmet ediyordu. Kraliçe olduktan sonra ise “Rahibin Kızı”, “Kizzuwatna Ülkesinin Kızı” olarak geçer.
III. Hattuşili kral olan kardeşi Muvatalli ile Mısır’a yapılan sefer dönüşünde Tanrıçaya kurban sunabilmek için Lawazantiye şehrine uğrar ve şehirde tanrıça İştar’a hizmet eden rahibe Puduhepa ile evlenmeye karar verir. III. Hattuşili bu evliliğin Tanrıça İştar tarafından bir rüya da kendisine emredildiğini, tanrıçanın onlara karı-koca sevgisi vererek onları bir aile yapacağına ve evlerini onlara çocuklar vererek büyüteceğini söylemesi üzerine bu evliliğin gerçekleştiğini söyler. Diğer rivayet ise Mısır seferine giderken görüp aşık olduğu, etkilendiği ve dönüşte de evlendiği varsayımıdır. III. Hattuşili henüz Hitit kralı olmadığı için Puduhepa’nın ilk kraliçelik yaptığı şehir Hakpis olmuştur. Muvatalli bir metinde kardeşi HattuşilininKaşkaların devlete karşı ayaklanmalarını bastırmasına karşılık olarak Hakmis ve İstahara ülkesinin yönetimini karısı ve kendisine verdiğini “HattuşiliyiHakmis ülkesi kralı, karısı Puduhepa’yı da Hakmis ülkesi kraliçesi olarak görevlendirdim” diyerek ifade eder. III. Hattuşili önceki evliliklerinde çocukları vardır ve bunlara Puduhepa bakar. Puduhepa kraliçe olduktan sonra belki de en kudretli olduğu çağda Yeraltı ve Cehennem Tanrıçası Lelvani’ye ithaf ettiği adak yazıtının başlangıcında “PuduhepaKumanni şehrinin kızı” ifadesi ile kendini tanıtmaktadır.
Çiftin evliliklerinden adları bilinen oğulları Tuthaliya ve Nerikkali kızları da Manefrure, Gassulaviya ve Kiluphepa’dır. Kadeş antlaşmasından 13 yıl sonra Hattuşilinin 69 yaşında II. Ramses ve Hattuşilinin kızı prenses Manefrure arasında evlilik gerçekleşir. Stratejik ve siyasi bir evliliktir esasen fakat Ramses prensesin güzelliğine tutulmuştur. Bir diğer siyasi evlilik ise oğlu IV. Tuthaliya ve Babil kralının kızı arasındaki evliliktir. Bu evlilik Babil gibi güçlü bir devlet ile hem ittifak hem de IV. Tuthaliya’nın Babil Devletinde miras hakkı doğması gibi nedenlerle planlanmış bir evliliktir. Kralla eşit haklara sahip olan Hurrili soylu kadın kraliçe Puduhepa, büyük krallarla kimseye danışmadan bağımsız olarak mektuplaşabiliyordu.Tabarna ve Tavananna (kral-kraliçe) eşitliği onun kişiliğinde en iyi şekilde temsil edilmiştir. Puduhepa dini görevleri dışında hukuki, adli işleri de aktif şekilde yönetmiştir. Kraliçe Puduhepa’nın kült görevlerine gelince; Hatti ülkesinin başrahibi, kralın yanında ona eşit olarak rahibelerin başında yer alır. Bağımsız olarak birçok dini törenin yöneticiliğini yapar. Törende kraliçe özel tören giysileri giyer. Kraliçe bütün işlerini tanrısal güce ve desteğe bağlayarak yapar. Eşi III. Hattuşili’den sürekli sevgi saygı gören Puduhepa ona sadık bir eş olmuştur. Hattuşilinin sağlığı bozulunca tanrılara çokça dualar edip, adaklar adamıştır.
Kadeş Barış antlaşmasında Puduhepa; gerginlik ilk olarak I. Şuppilulima’nın Suriye’de hakimiyetini sağlaması ile başlamıştır. Bu olaydan sonra Mısır firavunu Tutankamun’un ölmesi ve dul olan karısının I. Şuppilulima’nın oğullarından birini Mısır tahtına kral olarak istemesinin ardından Mısır’a gönderilen prensin Mısırlılar tarafından öldürülmesi gergin olan ilişkileri daha da zorlaştırmıştır. Bu olayların iki ülke arasında savaşa neden olması ise II. Muvatalli ve II. Ramses döneminde Kadeş Muharebesi ile ilişkiler kopma noktasına gelmiştir. III. Hattuşili döneminde uygulanan barış politikası iki ülke arasında antlaşma sağlanmıştır. Kadeş Savaşından 15 yıl sonra dünyada ilk uluslararası antlaşması kabul edilmiştir. Gümüş levhaya yazılmış olan antlaşmanın bir yüzünde III. Hattuşilinin diğer yüzünde de kraliçe Puduhepa’nın mührü vardır. Mısır kraliçesinin ise mührü yoktur. Dış saldırı olursa birbirlerine yardım edecekler ama aynı zamanda iç karışıklıklar olduğunda da destek vereceklerdir. Suçluların iadesinin garantisini veren iki devlet iade sonrasında suçluların ağır bir şekilde cezalandırılmaması ve ailelerine dokunulmaması konusunda da fikir birliğine varmışlardır.
Peki tarihe mührünü vuran KraliçePuduhepanın başka yazışmaları uluslararası antlaşmaları var mıdır? Kadeş Barış Antlaşmasına kral ile eşit olarak mührünü vuran kraliçe Puduhepa aynı zamanda müstakilen diğer ülkelerin kral ve kraliçeleri ile de mektuplaşmıştır. Kraliçe Puduhepa’nın Mısır kraliçeleri Tuya ve Nefertari ile olan mektupları dostane yazışmalar şeklinde olurken; Mısır kralı olan II. Ramses ile daha çok siyasi konular üzerine yazışmalar gerçekleştiriyordu. Siyasi bir evliliğin talebi için Alasiya (Kıbrıs) kralı ile mektupları bulunmaktadır. Ticari amaçlı mektubu ise Ugarit Kralı (Suriye- Lazkiye) Niqmaddu’ya yazılmıştır.
Puduhepanın devlet üzerindeki dokunuşları kayda değerdir. Adli olarak baktığımızda bazı davalarda yargıç bazı davalarda sanık durumundadır. Esasen bu da Hititlerin hukuki konularda da ne kadar adaletli olduğunu ve hakkaniyetin büyük derece önemli olduğunu göstermektedir. Dinüzerindeki etkisi ise; evlenince Lawazantiya kentini koruyucu tanrıçası İştar’ın Hitit devletindeki önemi artmıştır. Teşup ve Hepat tanrı çifti Hurri etkisidir. Kadeş Barış Antlaşmasının Mısır nüshasına kazınan mühründe Arinnanın Güneş Tanrıçasının kucağında olması bu tanrının Hepat ile aynı görüldüğünü kanıtlar. Kurban geleneği Puduhepa’nın ülkesinin dininden kurban geleneğini getirmiştir. Hepat’a kurban sunan kraliçedir. Tanrıça Hepat’a oğulları ile et, ekmek ve kaburga sunmaktadır. Anadoluda bu kültür hala devam eder kötü olaylar sonucu kurban ya da iyi dilekler için.
Sanatta ise; kabartma olarak kaya anıtları ve mühürlerde resmedilmiştir. Fraktin Kaya Anıtına resmedilmiş iki betimleme bulunur (Kayseri- Develi). Betimlemenin bir yüzünde sunağın her iki yanında kısa elbiseli sivri şapkaya sahip iki erkeğin birbirine dönük olarak ayakta resmedilmiştir. Diğer tarafında ise kraliçe Puduhepa tahtında oturan tanrıçaya içki sunarken tasvir edilmiştir. İçki sunulan tanrıça Hepattır. Diğer Kabartma Taşçı Kabartmasıdır. Yenice ırmağının Taşçı mahalinde yer alır. Kral ve Kraliçe ibadet ederken resmedilmiştir. Ayrıca Yazılıkaya kabartmasında ise kraliçenin hakkında bilgiler yer almaktadır.Hurri kültürünü Hitit devletine taşıyan ve arşiv oluşturan ilk kişi Puduhepadır. Çağının ilerisinde bir kadındır. Ve kadınlar her dönem Anadolu’da mührünü vurmaya devam etmektedir.
Yeni yorum ekle