Alp Kızları

ALP KIZLARI

Türk destanlarında görülen örnek tip “Alp” tipidir. Kahraman, yiğit ve cesur anlamlarındadır. Asil aileden ya da boydan olmayana bu ad verilmez.

Garipname’ye göre “Alp” kişide sağlam yürek, pazu kuvveti, gayret, iyi bir at, özel bir giysi, iyi bir kılıç, süngü, yay ve kader birliği ettiği iyi arkadaş olmak üzere 9 özellik gereklidir. Kişisel tutkuların üstünde topluma mal olmuş kişilerdir. Ruhsal açıdan da manevi derinliğe sahiplerdir. Halkının öz gücünü sembolize ederler. Alp doğuştan olgun ve güçlü doğar. Doğumları olağanüstü anlatılırken yiğitlik gösterecek yaşa gelinceye kadar bilgi hiç yoktur. 15 yasına geldiklerinde Alplik göstermeye başlarlar. Normal çocuklardan farklıdırlar. Coğrafya, savaşlar, konar-göçerlik onları bu tipolojiyi oluşturmaya zorunlu kılmıştır. Bu tarz yaşam tarzı kahramanlık ve cengâverlik ruhunu ortaya çıkarmıştır. Karşısındaki düşman korkunç, kana susamış ve çok kuvvetlidir her zaman. Dayandığı diğer manevi güçte Atalar ruhudur. Yanında yiğitleri vardır. Dürüst, cömert, erdemli, hünerli, konuksever ve namusludurlar. Manas’ın eşi Kanıkey, annesi Çıyırdı Hatun, Semetey’in eşi Ay Çörek ve Er Gökçe’nin eşi Ak Erkeç örnek verilebilir.

Alp kadın tipolojisini 3 başlık altında incelemek yerinde olacaktır.

Aktör tipi: Sosyal hayatta insanları yönlendiren insanlardır. Savaşçı, mücadeleci, korkusuz ve vatansever özellikleri vardır. Savaşmaktan yılmaz yeri geldiğinde erkekleri de düşmandan kurtarır. Örneğin: Kanıkey’in Manası ölümden kurtarması başlıklı bölümde Kalmukların elinde esir bulunan Manası Kanıkey’in kurtardığı cesur sahne önemlidir.”Saç örgüsünü toplayıp tepesine bağladı, Manasın silahlarını takınarak, zırhını giyip Akkulaya bindi. Kanıkey arslan gibi savaşıyor. Kanıkey bir yerinden yara aldı. Buna rağmen Manası mahfuz bir yere getirmeyi başardı ve tedavisine başladı.” Burada aktarılmak istenen boyunun ve devletinin geleceği için kendi canından ödün vermeyi göze alan Alp kadın tipidir.

Almambet’in annesi ile ilgili isterseniz efsaneye göz atalım. Almambet’in annesi Altın Ayda alp tipine uygun korkusuz ve mücadelecidir.Almambet’in etrafı düşmanlarla çevrilmiştir. Almambet bu zor durumdan nasıl çıkacağını düşünürken birden at üzerinde silahlı anası Altın Ay’ı gördü. Anası oğlunu kuşatan düşmanlara yavrusunu yakalayanlara saldıran dişi kaplan gibi hücum ederek düşmanın safını yardı. Almambet muhasaradan kurtulup kaçmayı başardı. Altın Ay oğlunu kurtardı ancak düşman süngüsü ile öldürüldü.

Cinsiyet tipi: Kadın bedeni üzerinde anlamlandırılabilir. İdeal eş olma, erkek çocuk annesi olma, eşi ile birlikte sıkıntılara göğüs germe gibi özellikler alp kadın tipinin cinsiyet odaklı belirgin özelliklerindendir.

Kırgız halkının en cesaretli, korkusuz maharetli kahramanı Manas’a eş olmak bir kadın için yükselebileceği en yüksek mertebedir. Çünkü Kırgız geleneklerinde kadın en az evleneceği erkek kadar cesur ve yiğit olmak zorundadır. Manas Kanıkey’in kendine denk olup olmadığını anlamak için yiğitlerinden birini önceden göndermiş ve Kanıkey’in gücünü sınamıştır. Kanıkey yiğidiyendikten sonra Manas onunla evlenmeye karar vermiştir. Anne statüsündeki kadın çocuğunu bir kahraman gibi yetiştirmek, onu gelebilecek her türlü kötülüğe karşı korumak zorundadır.

Semetey çok küçükken Manasın ölmesinden dolayı Semetey’i bir kahraman gibi yetiştirmek annesi Kanıkey’e düşmüştür. Görüldüğü üzere eş ve anne tanıtılan kadınlar erkeğin gölgesinde kalmamış, Alplikte onlara eş bir durumdadır. Yiğitçe savaşan eşi hayattayken ona bu savaşında destek olan kadın eşi öldükten sonrada kaldığı yerden savaşı devam ettiren kişi olmuştur. Eşine ve oğluna nasihat vererek onları gelecek tehlikelerden korumuştur.

Sembol tipi: Alp kadın bilgeliğin, namusun, erdem ve hünerin sembolüdür. Bir örnekle açıklamak gerekirse;Kanıkey birçok yerde Manasın veya yiğitlerin zor durumda kaldıklarını sezmiş ve zor durumdan kurtarmıştır. Ay Çörek’te gördüğü düşlerle Semeteyin başına gelecek belaları önceden sezmektedir. Nitekim savaş öncesi Semeteyin karşısına geçip Ay Çörek, Semeteyin elindeki dizgini eline alarak “Dinle, sana diyeceklerim var. Bu yıl sefere çıkma. Bu gece düşümde çok fena işaretler gördüm.” Şeklinde uyarılarda bulunmuştur.

Alp kadını evinin huzurunu sağlamak ve iffetini muhafaza etmek durumundadır. Uyanık ve bilge kişiliği ile hikmetli sözler söylemeli, akıllıca planlar yaparak düşmanın hilelerini bozmak zorundadır. Yeri geldiğinde elinde kılıç at üstünde savaşan Alp kadın yeri geldiğinde aklı başında sabrı, öngörüsü ile erkeğe destek olmuş karışık birçok meseleyi böylelikle çözüme kavuşturmuştur. Eski Türk kültüründe oluşan ailenin, devletin direği olan kadınlarımızın izleri katlanarak devam etmekte ve köklerinden kuvvet bularak varlıklarını güçlendirmektedirler.

Modern çağda yani günümüzdeki Alp kadınlarından örnek verecek olursak Afet İNAN, Sabiha GÖKÇEN, Halide Edip ADIVAR, Kara Fatma, Bahriye ÜÇOK, Muazzez İlmiye ÇIĞ, Betül MARDİN ve şu an isimleri aklımıza gelmeyen binlerce Türk kadını.